Кога размислував за психологијата како дете, мојата прва асоцијација секогаш беше сликата на Сигмунд Фројд. Подоцна тоа се промени преку понатамошното образование.

Имам чувство дека кај нас, а кога велам „во нашата земја“ мислам на мојата околина, култура и регионот каде што живеам и работам, сѐ со префиксот „психо“ е сè уште донекаде непознато, а штом некому му треба некој чија професија почнува со префиксот „психо“, веднаш се коментира „не чини со главата“ и се создаваат асоцијации со некакви психијатриски установи, подруми и слично.

Јас не сум психолог, психотерапевт за возрасни, ниту сум психијатар и не се обидувам да навлезам во доменот на нивната работа, но сигурен сум дека ако луѓето разберат дека одењето кај гореспоменатите професионалци е нешто нормално како одењето кај стоматологот или доктор кога сме настинати, се осмелувам да кажам дека општеството би изгледало поинаку. Менувањето на свеста на општеството барем мислам дека треба да тргне од менување на свеста на поединецот.

Можеби тоа е една од причините зошто решив да го работам она што сè уште учам да го правам и што ќе се трудам да го правам во иднина. Но, каде го добив правото да го правам тоа? Како можам да го направам општеството подобро? И како можам јас, кој сакам да „работам“ на когнитивниот, емоционалниот и социјалниот развој на детето, да знам нешто за тоа? Што е најлошо – како да им дадам совет на родителите како да го дисциплинираат и променат однесувањето на нивното дете кога сè уште немам свое дете и не знам како е да се биде родител? Како можам да го разберам тоа?

Во пракса, ми се покажа дека всушност зад овие прашања, кои родителите не ги поставуваат директно и отворено, туку суптилно и со говор на телото и потсвесно, всушност стои стравот. Страв дека нема да можам да ги разберам. Дека нема да можам да сфатам колку е тешко да се биде родител и колку те боли душата кога треба да му кажеш на детето дека нешто не може да се направи, а детето тоа го сака. Затоа има простор за советување и едукација на родителите и затоа тоа е процес, а не еден разговор.

И тешко е да се промени свеста на родителите. Тешко е да се смени свеста дека е неопходно да се промени односот кон детето за тоа да го промени односот кон себе и кон светот. Во нашата култура и средина е тешко да се истакне, а камоли да се зборува за важноста на емоциите, емотивната сфера на животот.

Затоа што кај нас на момчињата сè уште не им се „дозволува ниту треба“ да плачат, а девојчињата… па, тие мора да бидат сосема спротивни од момчињата. Но, повторно, тоа е друга тема. Бидејќи сум и дефектолог и од тој аспект работам на моторно-когнитивната сфера на детскиот развој, а преку психотерапевтската практика на социјално-емоционалната сфера, забележав дека огромното мнозинство родители, дури и кога забележуваат дека нешто не е во ред во кој било аспект на развојот, чекаат нешто. Така почнуваат да ги слушаат постарите тетки, чичковци и дедовци, па се обраќаат на „Гугл“, па пак чекаат додека истата таа околина навистина не види дека нешто не е во ред, па потоа се решаваат на тој чекор. И јас не ги осудувам родителите. Разбирам дека тоа е страв и мислата „добро, нема да ми се случи мене и на моето дете, сигурно“. И навистина се случува.

Со емоциите и емотивниот план на развојот на детето, кој влијае врз сите други аспекти на развојот, тоа е друга приказна. Само кога однесувањето ќе стане неподносливо, или кога детето ќе биде целосно „убиено“ или само кога околината која до пред некој месец велеше „О, не е ништо, пуштете го детето“, дури тогаш размислувате што може да се направи. И тоа е многу ретко. Најчесто се доаѓа до заклучок, некаде со „Гугл“, дека е фаза, дека е ок. Ако детето плаче „без причина“, тогаш е казнето или можеби се удрило.

Искрено, колку и да „трубат“ дека физичкото казнување на детето е страшно, дека е дури и законски забрането, верувам дека огромното мнозинство родители сепак ја користат оваа воспитна метода. Повторно, не ги осудувам родителите. Тоа го прават затоа што се така воспитани. Тие се и емоционално нерегулирани во тие моменти, затоа што се чувствуваат беспомошни, затоа што чувствуваат дека се на „крајот на нервите“.

Но, зошто да зборуваме за емоции, зошто да работиме во таа сфера дури и со возрасните, кога тие имаат заменски „подготовки“ и за родителот и за детето. На крајот веројатно детето го добива она што го сака, па дури и таа казна, која првично требало да има дисциплинска вредност, ја губи смислата, па добива телефон или некоја игра, а родителот за да не „полуди“, навикнат на тој гнев, беспомошност, очај или тага, убаво сѐ ќе проголта и ќе турка под тепих. А потоа, по некое време кога не може да издржи, т.е. кога нема место под тепих, се истура на партнерот или на некој друг, или оди во кафеана или уште посилно го удира детето. Што било, само не она што е лековито. „Процес“ преку терапија.

„Криењето емоции и рани на душата е исто како да се сокријат брчките со слоеви пудра. Колку повеќе слоеви – толку повеќе можете да видите“.

Ајде да видиме зошто емоционалната сфера, емоционалните компетенции и емоционалниот развој се важни за личноста на детето и како тие влијаат врз другите фактори на развој?

Кога детето плаче, има бес или е тажно, разочарано, обично повратните информации од родителот се такви што тие не ги следат, негираат, исмејуваат, казнуваат или на кој било друг начин не ги ценат емоциите на детето. Не зборувам за сите родители, туку за огромното мнозинство.

Затоа што ако детето е чисто, нахрането, физички здраво и ако „сѐ му е дадено“, тогаш што друго му треба ако неговите емоции не се почитуваат. Секојпат кога родителот го прави ова, се губи дел од емоционалната интелигенција на детето. Ја добива пораката – како и да се чувствува, не е важно. Бидејќи се налутил затоа што сестра му му ја зела играчката, научил дека не вреди да се лути, иако тоа е основно право, затоа што ништо не добил со тоа што се налутил.

Кога си бил тажен, ти рекле дека тоа само привлекува внимание, па си научил дека да се биде тажен е глупаво. Дека момчињата не плачат, дека девојчињата не се лутат и дека покажувањето, па дури и имањето емоции е непотребно.

Десет до петнаесет години подоцна…

Седев во кафуле и додека го пиев пијалакот не можев, а да не слушнам како мајка разговара со нејзините две ќерки тинејџерки. Не слушав, тие се расправаа, па само сакал-нејќел, го слушнав тоа. Владета Јеротиќ вели дека децата секогаш за сѐ ги обвинуваат своите родители. Во основа, двете ќерки беа многу лути на нивната мајка, велеа дека секогаш сè е по нејзино, дека никогаш не го почитувала нивното мислење, дека кога ќе направат нешто, таа секогаш го осудува и дека секогаш велела оти вака или онака ќе го направела тоа подобро.

Нивниот став и говорот на телото покажаа лутина и некаква граница, која постои кога некој ќе ве разочара, па повеќе не треба да очекувате ништо повеќе од таа личност, но сепак треба да ѝ кажете што имате. Мајката не зборуваше многу, не се ни обидуваше да се оправда, но од лицето ѝ излегоа страв, немоќ и тага. Мислам дека таа се запраша – дали е можно јас да сум токму тоа што го велат и да нема место за мене во нивниот свет?

Понекогаш родителите се прашуваат зошто детето се однесува така. Зошто нема самодоверба и не знае да се залага за себе. Зошто адолесцентот го прави спротивното од она што му е кажано.

Како да се справите со нивниот гнев или бес? Зошто детето во втората и третата година одговара НЕ на речиси секое родителско упатство? Зошто наеднаш во третата и четвртата година кога нешто не им одговара, тие тргнуваат во напад со плачење и бес?

Во секој случај, ова што го пишувам нема цел да ги осудува родителите. Наменето е да упати барем еден родител, за да разбере дека емотивниот аспект на развојот на детето е исто толку важен како и зборувањето, одењето, јадењето, пишувањето и учењето. Не постои такво нешто како совршен родител. Концептот на доволно добар родител е нешто за кое секогаш разговарам со родителите како дел од работата со деца. Тој концепт беше воведен од Доналд Виникот уште во 1953 година во желба да им ја пренесе на родителите идејата дека совршен родител не постои и дека тоа не е ни возможно, но дури ни добро. Светот во кој расте детето не е совршен, а родителот е минијатурен свет за своето дете.

Авто: Бојан Радовиќ, дефектолог

Извор