Дислексијата погодува околу 10 отсто од светската популација, без разлика на културата и јазикот, а може да се појави и покрај нормалната интелигенција, добриот вид, слухот и мотивацијата за учење. Голем број деца не го совладуваат читањето согласно очекувањата на образовниот систем. Најголемите тешкотии се јавуваат во трето и четврто одделение кога се менува фокусот и целта на читањето. Децата на оваа возраст почнуваат да читаат со цел да учат и да стекнат нови знаења.

Што е дислексија?

Дислексијата е нарушување во учењето кое вклучува тешкотии во читањето поради проблеми со препознавање на говорните звуци и учење на нивната врска со буквите и зборовите (декодирање). Според клиниката „Мајо“, децата со дислексија немаат автоматско читање, тешкотијата се манифестира во кодирањето на поединечни зборови. Се манифестира со помала брзина на читање, пониско ниво на точност и неразбирање на прочитаното. „Читањето е сложена когнитивна активност со која буквите ги претвораме во звуци и ги комбинираме гласовите во зборови кои се дел од текстот. Читаниот текст го разбираме благодарение на јазичните вештини и претходното знаење и искуство“, објаснува логопедот Соња Јованчевиќ. Децата со дислексија читаат неточно и бавно, заменуваат графички слични букви, долго пишуваат, тивко читаат текст, ги заменуваат зборовите со слични основи.

„Слабото читање се рефлектира во лошото разбирање на прочитаното, па околината ги смета за мрзливи, глупави, чудни“, вели логопедот Јованчевиќ. Таа нагласува дека дислексијата е многу често придружена со дисграфија, што всушност е неспособност на детето да ја совлада вештината на пишување (според правописните принципи на одреден јазик), што се манифестира во многубројни, трајни и типични грешки.

Симптоми на дислексија

Симптомите и знаците на дислексијата е тешко да се препознаат пред детето да започне да оди на училиште, но некои рани индиции може да укажуваат на проблем. Симптоми што може да укажуваат на тоа дека вашето дете може да биде дислексично:

-Тешкотии при поврзување на графемите со фонеми (буква-глас), поврзување гласови и слогови со еден збор, структурни грешки (врата-трева, ново-вино).
-Замени на графички слични букви, замени на фонетски слични букви.
-Замени на слогови, замена на зборови, додавање букви и слогови.
-Повторување делови од зборовите, тешкотии при следење на низа од букви или броеви.
-Тешкотии во редоследот на читање, враќање на веќе прочитана линија, испуштање зборови и цели редови, читање зборови на неколку погрешни начини.

Дислексија кај деца – тест

Постојат четири типа тестови кои ја проценуваат и дијагностицираат дислексијата:

-Тест за автоматско препознавање зборови – Мерење на брзината и леснотијата на препознавање и именување букви, броеви и предмети / букви / броеви, а логопедот ќе снима во колку часот и со која точност детето ја завршило задачата.
-Тест за процена на фонолошка и фонемска свест – Потребна е сегментација на зборови. Логопедот ќе ги каже првите и последните слогови на одреден збор, а од детето ќе биде побарано да го каже средниот слог.
-Тест за точност и флуентност во читањето – Ја мери точноста на прочитаниот текст и колку добро детето го разбира прочитаното.

Вежби за дислексија

На секое дете треба да му се пристапи на поинаков начин, да се создадат услови за работа кои ќе бидат прифатливи за него и кон кои ќе го асоцираат позитивни искуства. Децата со дислексија подобро и полесно учат ако материјалот е интересен и забавен и ако е достапен за визуелно да му пристапат. Визуализацијата им помага да ги трансформираат сложените задачи во визуелна форма што можат полесно да ја разликуваат и разберат. Задачите за дислексија вклучуваат вежби за просторна и временска ориентација, меморирање, логички вежби, секвенции, редење делови и слично. Вежбите за дислексија вклучуваат и вежби за читање и пишување кои ќе бидат индивидуално приспособени на детето. Покрај вежбите што родителите ќе ги добијат од логопедите за работа со детето, има и такви што би можеле да помогнат да се постигне успех и да се надминат тешкотиите:

-гимнастика и вежби за дишење
– учење и читање јазични паузи
-изговарање самогласки и согласки; а подоцна нивно мешање
-развивање моторика на рацете преку вежби на преплетување прсти, допирање на спротивните прсти и сл.
-Цртање со двете раце истовремено
-Вежбајте букви што недостигаат – напишете збор на кој му недостига една или две букви, а детето треба да препознае која е
-Вежба за препознавање самогласки и согласки во текст – дајте му на детето едноставен текст во кој ќе чита и препознава самогласки или согласки и нека ги пречкртува или обои
-половина од зборот – вежба за дислексија во која еден дел од зборот го пишува родителот, а детето треба да го заврши остатокот
-читање

Третман на дислексија

Не постојат лекови што можат да ја третираат дислексијата. За да се реши овој проблем, исклучително е важно да се препознае дислексијата и да се реагира навреме. Раното препознавање на дислексијата го олеснува лекувањето, но и продолжувањето на едукацијата кај детето. Многу деца се етикетирани како мрзливи или незаинтересирани поради непризнаена дислексија, а всушност имаат високо ниво на интелигенција. Раното препознавање и одговор може да помогне во образовниот, психолошкиот и емоционалниот развој на детето. Во третманот се користат едукативни материјали кои ги подобруваат читањето и говорната терапија. Пред да започне терапијата, логопедот ќе го процени и дијагностицира степенот на тешкотија, а потоа ќе започне со терапија и ќе дава вежби за дислексија.

Дислексија и дисграфија

Во многу случаи, дислексијата и дисграфијата се истовремени кај детето. Меѓутоа, во многу случаи посебните тешкотии во пишувањето постојат одделно. Таквото дете може да има тешкотии со читањето само на почетокот на училиштето, а сериозните тешкотии во пишувањето остануваат многу подолго, кога читањето е веќе совладано. Статистичките истражувања покажуваат дека нарушувањата во пишувањето кај учениците од 4., 5. и 6. одделение од основно училиште се 2-3 пати почести од нарушувањата во читањето.

Дисграфија кај децата

Важно е да се нагласи дека овие нарушувања се од когнитивна природа и многу често генетски детерминирани. „Дислексијата и дисграфијата не се предизвикани од интелектуални попречености, дефицитарни социо-културни можности, методи на настава или какви било познати невролошки оштетувања“, вели логопедот Јованчевиќ. Децата со дислексија имаат проблем да го следат материјалот бидејќи нивното читање не е автоматизирано, тешкотијата е во кодирањето на поединечни зборови – читањето е искривено, цели зборови, слогови или букви се менуваат, се испуштаат, а бавното читање е придружено со чести недоразбирања. Јазичните тешкотии играат и важна улога во развојот на многу облици на дисграфија, односно тешкотии во совладувањето на одредени елементи од јазичниот систем. Поради сложеното испреплетување на невропсихолошките и лингвистичките фактори, дисграфијата може да има многу различни форми.

Автор: Сања Милер, Карина Шиждрак

Извор