Дехидратацијата значи значајно губење течности од организмот. И кај децата и кај возрасните во овој процес, покрај водата, се губат и електролити. Електролитите имаат многубројни функции во организмот, но најважно е дека обезбедуваат правилно распределување на водата и одвивање на важни биохемиски процеси во организмот. Најзначајни електролити се натриум, калиум, магнезиум, хлор и калциум.
Во организмот постои рамнотежа помеѓу загубата и надополнување на водата и електролитите, но ако поради одредени причини загубата е поголема од внесувањето, настанува дехидратација.
Постојат различни причини поради кои се јавува губење на вода и на електролити, но најчести причини за појава на дехидратација се повраќање, дијареја и покачена телесна температура – фебрилност. Во одредени ситуации најчесто кај стомачните – ротавируси сите овие фактори се комбинираат.

Постојат три вида дехидратација: изотонична, хипертонична и хипотонична. Главната разлика е дали главно се губи вода или повеќе минерали. Нормално, електролитите се јавуваат главно надвор од телесните клетки и се наоѓаат само во мала мера во клетките. Нивната дистрибуција зависи од многу фактори, но мора да се израмни во тесни граници. За да го направите ова, електролитите можат да се излачуваат или задржат преку бубрезите, дигестивниот тракт и кожата. Смените во оваа дистрибуција можат да доведат до сериозни последици.

Изотонична дехидратација: Со оваа форма на дехидратација концентрацијата на јони на натриум во крвта е нормална, а водата и минералите (особено натриумот) се губат во еднакви размери. Причините можат да бидат различни, но најчести се: недоволен внес на течности, повраќање, дијареја, тешки изгореници, сериозна загуба на крв, акутна или хронична бубрежна слабост, диуретична терапија и др.

Во хипертонична форма има релативно поголема загуба на вода отколку на минерални соли. Телото губи вода, но ги задржува минералите, концентрацијата на електролити, особено на јони на натриум, станува превисока. Причини можат да бидат: силна жед подолго време, тешка загуба на вода преку кожата (потење), белите дробови (хипервентилација), бубрезите (на пример, кај дијабетес мелитус) или гастроинтестиналниот тракт (повраќање, дијареја).

Хипотоничната форма е поврзана со губење течности во присуство на вишок натриум во споредба со вода. Оваа форма генерално е поврзана со прекумерна употреба на диуретици (особено тиазиди). Често се јавува кај постари лица и исто така кај спортисти. Особено кај спортистите оваа дехидратација е поврзана со губење натриум преку потење; оваа состојба се манифестира за време на натпревари во издржливост, како што е долг маратон или триатлон, особено кога спортистите се слабо аклиматизирани и слабо обучени. Исто така, честа е кај пациенти со цистична фиброза.

Луѓето од сите возрасти можат да дехидрираат, но возрасните обично немаат толку сериозни проблеми со губење течности како бебе или дете. Дехидрираноста е една од главните причини за болести и смртност кај доенчиња низ светот бидејќи тие имаат поголема релативна основна потреба за течност и повеќе течности испаруваат низ кожата во однос на нивната телесна тежина.

Симптомите на дехидратација зависат од големината на загубата на вода и електролити. Разликуваме 3 степени на дехидратација: благ, умерен и тежок. Степенот на дехидратација се одредува врз основа на клиничката слика и знаците што се јавуваат. Симптоми на дехидратација се: пропаднати (вовлечени) очи, сув јазик, сува уста, жед, намалено уринирање или сува пелена кај бебиња, потоа вовлечена фонтанела кај бебињата, плачење без солзи, бледило на кожата, сува слузница, намален тургор на кожата, пад на телесната маса, забрзано дишење, забрзан пулс, поспаност и летаргичност кај децата.

Симптоми и знаци поради кои би требало веднаш да се побара помош од лекар се: висока температура над 39,5, која не се намалува, повраќање и пролив, кои не може да се контролираат, крв во столицата, абдоминални болки кои не се намалуваат и зголемено уринирање.
Откако ќе го однесете детето на лекар, според анамнезата и клиничката слика се одредува степенот на дехидратација и се одбира начин на третман.

Третман на дехидратација е замена на течности (орално ако е возможно)

Секако, треба да се земе предвид колкава е потребата од дополнителни течности, тековниот дефицит, тековното губење на течности, потребата од одржување на течностите.
Волуменот (на пример, количината на течноста), составот и стапката на замена се разликуваат за секој пациент поединечно. Формулите и процените што се користат за одредување на параметрите на третманот обезбедуваат почетна точка, но третманот бара тековно следење на виталните знаци, клинички изглед, уринирање, тежина, а понекогаш и серумски нивоа на електролити.

Американската академија за педијатрија и СЗО препорачуваат орална заменска терапија за блага и умерена дехидратација. Децата со тешка дехидратација (на пример, докази за компромис на циркулацијата) треба да примаат течности интравенски. Децата што не можат или не сакаат да пијат течности или имаат повторено повраќање, може да добијат орална замена на течности преку често повторувани мали количини, интравенски или преку назогастрична сонда.
Најчесто се работи за лесен или умерено тежок степен на дехидратација и состојбата на детето дозволува како третман да се одбере орална рехидратација, односно електролитен раствор кој се раствора во вода и му се дава на детето. Електролитниот раствор се дава голтка по голтка или мала количина, па се прави пауза и повторно се продолжува со давање на растворот.
Доколку станува збор за доенче или дете кое сè уште цица, тогаш се препорачува почесто и кратко доење и доколку има потреба, се вклучува и електролитен раствор.

Изборот на електролитот се прави во консултација со лекарот/педијатар врз основа на составот, вкусот и начинот на кој се користи, со цел детето да соработува и побрзо да ја надмине состојбата во која се наоѓа.

Автор: д-р Маргарита Ѓорѓиеска Ристеска