Дали денешните деца се обидуваат да го избегнат растењето? Џин Тванџи, американски психолог и авторка на „Генерација I: Зошто денешните суперповрзани деца растат во помалку бунтовни, толерантни, помалку среќни и сосема неподготвени возрасни?“, причината за зголемената инциденца на депресија кај младите и отпорност на зрелоста на интернет-генерациите првенствено ја гледа во паметните телефони и социјалните мрежи. Нејзиното истражување покажува дека генерацијата која не се сеќава на светот пред интернетот, по правило, не сака да се откаже од својата онлајн околина и да оди во реалниот свет со сите негови предизвици и проблеми, плаќајќи за него со своите независност и самостојност.

Антропологот Дејвид Ф. Ленси, автор на книгата „Антропологијата на детството“, нуди поинакво објаснување за овој феномен. Тој смета дека одбивноста на денешната младина кон растењето е последица на специфичен „трансфер на моќта“ што ја направи улогата на возрасните во општеството помалку привлечна.

Имено, како што објаснува, современото општество претставува т.н. неодемократија, односно општество во кое децата имаат највисок социјален статус. Неонтократијата е превртена пирамида во однос на хиерархискиот модел на кој почивале повеќето општества низ историјата на човештвото.

Сѐ по заслуга

Во геронтократијата, статусот и привилегиите доаѓаат со возраста. Постарите луѓе се почитувани и ценети поради нивното знаење и вештини, достигнувања, потомство, релативно богатство, општествени врски и други заслуги за заедницата што се акумулирале со годините.

– Во речиси сите општества освен модерното, созревањето, зрелоста, па дури и староста уживаат висок статус. Само како возрасен маж или возрасна жена со свои деца, кариера во продуктивна работа и сигурен идентитет, се стекнува позиција во општеството и дури тогаш другите слушаат што вели тој – забележува социјалниот антрополог Томас Хилан Ериксен.

Децата, пак, во геронтократијата најчесто се игнорирани, ограничени и често тепани. Тие се користат како бесплатна работна сила од моментот кога ќе проодат. Нивните основни потреби се задоволуваат, но децата не можат да очекуваат ништо повеќе од тоа. Никој не се грижи премногу за тоа што сакаат децата и дали се среќни. Оваа не толку идилична слика за детството беше вообичаена во човечките општества од минатото.

– Историските документи велат дека до 19 век животот на децата бил горе-долу ист насекаде низ планетата – пишува Ленси.

– Кога бевме мали, децата не смееја да седат на масата за возрасни кога се служеше ручек. Имавме свое место каде што јадевме. Седев на дрвените скали зад дедо ми. Баба ми или тетка ми носеа храна. Најголема радост беше кога дедо ми ќе се свртеше и ќе ми фрлеше некои од најдобрите парчиња. Непосредно пред училиште почнав да седам на масата. Бев награден за трудољубивоста и зрелоста. Имав место до дедо ми. Не ми беше дозволено да се послужувам сам. Ништо не зборував. Само слушав и учев. Не ни беше дозволено да се вклучиме во разговорите на возрасните. Слушавме и чекавме да нѐ прашаат нешто. Ни беше чест ако некој нѐ прашаше нешто. Децата мораа веднаш да се вклучат во животот. Чувавме стока, копавме, купувавме сено, миевме садови, сечевме дрва, водевме коњи на орање, управувавме со кочија… Моравме да работиме и да му бидеме од корист на семејството. Со топка игравме навечер или во недела – опишува Бранко Драгаш во неговиот текст „Детријархат“.

„Децократија“

Работите се сосема поинакви во неонтократијата, чии почетоци може да се проследат уште во викторијанската ера. Тоа е историски момент кога се развива средната класа, која престанува да ги гледа децата како работна сила што треба да се експлоатира. Според Ленси, од статусот на лесно достапен ресурс за експлоатација, како во домаќинството, на полињата и во фабриките, во последните 150 години децата полека прераснуваат во членови на општеството на кое сега се трошат ресурсите. Облека, играчки, третман, образование – се проценува дека во САД трошоците за одгледување дете од модерната интернет-генерација се околу 250.000 долари.

Најдрастичните промени во статусот на децата се случија во последните неколку децении, при што најмладите со огромна брзина се искачија на врвот на хиерархиската пирамида.

Денес децата имаат најдобро детство бидејќи тие се на врвот уште штом се родат. Тие се предмет на невидено внимание и добиваат сѐ што ќе посакаат, а за нивно задоволување често се оди и до крајности.

– Децата станаа господари на семејствата. Сè е подредено на децата и сè мора да им биде пријатно на децата. Добри родители се оние што можат да им исполнат сè на своите деца. Границите повеќе не постојат. Односно, граница е трпението на родителите. Децата први седнуваат на маса и избираат што да јадат. Ако не им се допаѓа храната, мајките подготвуваат ново јадење. Татковците служат како канта за ѓубре – пишува Бранко Драгаш.

Децата го имаат главниот збор во сè. Учат дека не им требаат ни родители. Само како музичка кутија за исполнување желби. Бабите и дедовците се во служба на разгалените деца. Бабите стануваат од масата за да им донесат вода на децата – пишува Бранко Драгаш.

Новата распределба на моќта во семејството изгледа чудесна, барем од детска перспектива, но последицата од оваа промена е што нивната ситуација може само да се влошува со текот на времето, наместо работите да се подобрат. Како резултат на тоа, стимулациите за трудољубивост и зрелост што ги мотивираа децата и младите очигледно се изгубени, а тоа влијае и врз нивниот систем на вредности. Според психологот Џин Тванџи, пред половина век американските тинејџери брзале да пораснат што е можно побрзо за да се изборат за подобар статус во општеството. Рано почнувале со работа и едвај чекале да ги добијат возачките дозволи, бидејќи така ја освојувале независноста.

Тие времиња поминаа. Податоците од почетокот на 21 век покажуваат дека овие чекори кон зрелоста помалку ги интересираат младите. Тие се толку задоволни од нивниот статус во општеството, привилегиите и вниманието што им се посветува, што не сакаат да променат ништо. Не им треба возачка дозвола затоа што родителите ги возат каде сакаат. Барањето работа е само непотребен излез од комфорната зона – младите испитаници во анкетите наведуваат дека не сакаат да работат затоа што нивните родители им ги купуваат сите работи што им се потребни, па не сакаат да се досадуваат со рутински работи, да се покоруваат на нечиј туѓ распоред и кодекс на облекување. Не само што не се грижат за растењето, туку покажуваат и високо ниво на страв од напуштање на детството.

Во текот на човечката историја, децата како социјална група често биле игнорирани, запоставени, експлоатирани. Има многу причини да се радуваме што нивниот статус веќе не е таков да дозволува неказнето насилство и експлоатација од страна на постарите лица. Згора на тоа, толку многу се оддалечивме од таквиот поглед на децата, што ни е тешко да разбереме дека порано тоа било нормално. Но, во сегашниот однос на силите меѓу генерациите очигледно е дека има нова нерамнотежа, која иако навидум е во корист на децата, носи сосема различни, досега невидени проблеми.

– Децата, без разлика колку им е удобно во „креветот со рози“ што го направивме за нив, мора да го остават во одреден момент – пишува Ленси. А неподготвеноста да го преземат овој чекор, кој неминовно мора да се случи, ги прави поанксиозни и подепресивни. Она што го гледаат пред себе е животен пат кој сè повеќе ги оддалечува од привилегираниот статус – прво обожувано дете – а потоа кул млад човек кој сега е владетел на виртуелниот свет на „Инстаграм“ и „Тик-ток“, места кои се пореални за новите генерации отколку реалниот свет. Тие растат во време кога никој не сака да биде „стар“ и се вложуваат невидени ресурси за одржување на младешкиот изглед и начин на живот.

Растењето не е лесно и едноставно. Тоа е процес на преземање одговорност за својот живот и подразбира откажување од зависната положба, стагнација и суштинска егзистенцијална инфериорност. И предизвиците на оваа транзиција денес ги надминуваат „наградите“ што ги нуди општеството за возврат. Од гледна точка на младите, цената на растењето е превисока, а придобивките од „зрелоста“ се премали за трудот да се исплати. Од друга страна, останувањето под стаклено ѕвоно не е долгорочна опција, а младите сѐ повеќе се склони да се согласат со изјавата „Мојот живот не е корисен“. Со создавање удобна, безбедна и претерано задоволувачка средина за младите луѓе, ние всушност создаваме затвор во кој тие почнуваат да се чувствуваат осамени и бескорисни, вели Ленси.

– Не обвинувајте го интернетот што ги прави децата несреќни, туку гледајте го како засолниште во кое тие се кријат за да не мораат да се соочат со реалниот свет и да паднат од тронот на кој ги поставивме – заклучува Ленси.

Извор