Возрасните често мислат дека детството е фаза на развој што е обоена со безгрижност, исполнета со игра и забава, особено кога станува збор за деца кои се заштитени од надворешни стресови. Сепак, тоа не е секогаш случај. Кај децата, а особено кај адолесцентите, среќаваме ментални здравствени проблеми кои се специфични за нивната возраст, но и оние со кои се соочуваат возрасните, без разлика на функционалноста на семејството, материјалната стабилност и слично.
Најчесто се присутни проблеми од категоријата нарушувања на расположението. Соодветната и навремена психолошка помош во многу случаи е ефикасна за надминување на високата анксиозност, напади на паника, социјална анксиозност, опсесивно-компулсивно растројство, депресија, ниска самодоверба, учење и недостиг на мотивација, адолесцентна криза, стресни настани, нарушувања во однесувањето. Истражувањата покажуваат дека во просек едно од десет деца до 12 години треба да биде вклучено во психолошки третман поради некои од споменатите проблеми, додека во адолесценцијата и постадолесценцијата (помеѓу 12 и 26 години) на секое петто лице му е потребна психолошка помош.
Знаци дека на детето/адолесцентот му е потребна стручна помош се:
– Тага, летаргија, плачење без значајна причина, што се манифестира секојдневно, со недели или месеци;
– Прекумерен гнев и други негативни емоции кои не се сразмерни на ситуацијата;
– Вознемирувачка анксиозност, прекумерна грижа, ирационални стравови;
– Преокупација со разни болести;
– Преокупираност со физичкиот изглед, незадоволство од себе, нездраво дете;
– Ненадеен пад на училишните/академските достигнувања;
– Често отсуство од училиште или бегање од часови;
– Избегнување учество во различни активности, отсуство од обука, изолација од општеството;
– Блискост со родителите (но различна од природната потреба за приватност и независност) или лажење;
– Компулсивни дејства: броење, миење раце, движење на нештата и сл.;
– Нарушен ритам на спиење, замор, исцрпеност;
– Ненадејни промени во тежината;
– Агресивно и насилно однесување, проблеми со законот;
– Злоупотреба на дрога и/или алкохол;
– Кражба, поседување работи чие потекло не го знаете;
Исто така, многу е важно да имате слух дури и ако вашето дете само ви дава до знаење оти мисли дека му треба помош и разговор со професионалец. Психотерапевтските насоки кои се најефективни во работата со деца и адолесценти, во зависност од возраста и видот на проблемот, се:
Терапија со игра: се применува кај мали деца кои сè уште немаат развиено апстрактно размислување или соодветен увид во нивните емоции, најчесто кога се во прашање надворешни стресори – развод на родители, смрт на сакана личност и слично. Преку играње на одредена тема се стекнува увид во нивните чувства и мисли;
Когнитивно-бихевиорална терапија: применлива и за деца од помлада училишна возраст и за адолесценти. Целта е детето/адолесцентот да добие увид во тоа како одредени мисловни процеси влијаат врз чувствата и однесувањето и како да се поврзат со мислите кои се нефункционални и како да ги модифицираат. Применливо за анксиозни нарушувања, депресија, фобии, проблеми со самодоверба, учење и мотивација.
Дијалектичка бихевиорална терапија: како поттип на когнитивно-бихевиорална терапија, значи, од една страна, младиот човек да ги прифати животот и фактите такви какви што се, а од друга страна, да преземе чекори и да го промени она што е до него и што може да му влијае. Тоа е применливо за адолесценти кои имаат развиено апстрактно и флексибилно размислување;
Бихевиорална терапија: фокусот е исклучиво на модификација на однесувањето и затоа оваа насока е применлива кога станува збор за изразени проблеми во однесувањето – нарушувања во однесувањето.
Работиме на увид во причинско-последичната врска, потоа на идентификување на однесувањето што треба да се одбие, на дефинирање на личните сили и потенцијали и на однесувањето што треба да се зајакне. Најчесто родителите се сојузници во терапијата бидејќи нивната задача е да се обидат да работат на елиминирање на надворешните фактори кои можат да бидат поврзани со проблемите во однесувањето на детето, како и да бидат доследни во спроведувањето на наградите и казните;
Групна терапија: значаен ефект се постигнува кај деца/адолесценти кои имаат проблеми како социјална анксиозност, недостиг на социјални вештини, кога станува збор за жртви на каква било форма на насилство од врсници.
Семејна терапија: се применува кога станува збор за проблеми кои значително го засегаат целото семејство како систем, како што се развод, смрт, дисфункционални обрасци на комуникација, разни видови болести, вклучително и болести кои предизвикуваат зависност и кај децата и кај родителите.
Автор: м-р Анѓела Златковиќ/ педагог и советник
912