Секој стрес е лош и има последици, дури и доведува до трајно оштетување на здравјето, нели? Затоа, наша должност е да ги заштитиме децата дури и од најмал стрес за да бидат совршено среќни, во хармонија со својата околина и во одлично ментално здравје?

Всушност, далеку од тоа. „Дозата го прави отровот“, како што одамна рекол Парацелзус – сѐ може да биде штетно кога го има премногу, но во контролирани дози може да има спротивен ефект. Во случај на стрес, неопходни се благи до умерени дози за да се изгради психолошка отпорност и да се намали ризикот од нарушувања на менталното здравје, како што се депресија и асоцијално однесување.

Благи до умерени дози на стрес се неопходни за да се изгради психолошка отпорност и да се намали ризикот од нарушувања на менталното здравје. Тоа е заклучокот од студијата неодамна објавена во списанието „Psychiatry Research“, заснована на истражување на Институтот за развој на млади на Универзитетот во Џорџија.

Научниците анализирале податоци за 1.200 млади луѓе кои го процениле сопственото ниво на стрес со помош на прашалник. Тие одговарале на прашања за тоа колку често имаат одредени мисли или чувства. Потоа биле тестирани нивните неврокогнитивни способности – способност за обрнување внимание, контрола на автоматските реакции на визуелните дразби, визуелна меморија, работна меморија и брзина на обработка на информации. Научниците ги споредиле овие наоди со утврдени нивоа на анксиозност, проблеми со одржување на вниманието и агресивност, како и други проблеми во однесувањето. Анализата покажала дека ниските до умерени нивоа на стрес биле психолошки корисни и дејствувале како форма на „вакцинација“ против појавата на симптоми на нарушувања на менталното здравје.

„Сите ние имаме некои непријатни искуства кои всушност нѐ направија посилни“, вели Есеф Ошри, водечки автор на студијата и вонреден професор на Универзитетот во Џорџија. „Ваквите искуства ни помагаат да развиеме вештини кои ќе нѐ подготват за иднината“.

Стресот, по дефиниција, е состојба во која поединецот доживува предизвици кои ги надминуваат неговите моментални физички или психолошки способности. Силата на гравитацијата, на пример, е извор на дразбен стрес кој се манифестира во форма на падови и физичка болка што го принудува детето да ја развие и усоврши вештината на одење, како и други моторни вештини.

Се разбира, границата помеѓу добриот и лошиот стрес е тенка и треба да се биде внимателен, бидејќи долготрајната изложеност на високи нивоа на стрес може да биде многу штетна и за физичкото и за менталното здравје.

„Во одреден момент, стресот станува токсичен“, вели тој. „Хроничниот стрес, како што е оној предизвикан од сиромаштија или злоупотреба, има многу сериозни последици. Има негативен ефект врз вашиот имунолошки систем, регулирањето на емоциите и функционирањето на мозокот. Не секој стрес е добар стрес“.

Хроничниот стрес, како што е оној предизвикан од сиромаштија или злоупотреба, има многу сериозни последици. Сепак, тоа не значи дека треба да ја прифатиме штетата што ја предизвика стресот – истражувањата покажуваат дека децата што биле изложени на сериозни стресни настани во раното детство не мора да имаат трајни штетни последици. Резултатите од студијата од 2019 година објавена во списанието „Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)“ од Меган Ганер, д-р, почесен професор по развојна психологија на Универзитетот во Минесота, која целата своја кариера ја посветила на проучување на стресот кај децата, покажуваат дека пубертетот дава можност за „рекалибрација“, односно ресетирање на механизмот за регулирање на нивото на стрес во телото.

Имено, децата што немале доволно социјална, емоционална и физичка поддршка во раното детство, како што се напуштените деца кои пораснале во сиропиталишта, покажуваат намален одговор на кортизол – хормонот на стресот, кој предизвикува проблеми со одржувањето на вниманието. Овој проблем може да остане дури и ако детето е преместено од таква средина на возраст од 1,5 до 2 години. Меѓутоа, доколку потоа се преселат во семејства кои им ја обезбедуваат потребната грижа, топлина и заштита, за време на пубертетот нивниот одговор на стрес ќе се изедначи со оној кај децата кои растеле без изложување на токсичен стрес.

„Пубертетот е периодот кога имаме можност да интервенираме кај ризичните деца бидејќи нивниот систем за одговор на стресот е рекалибриран, па последиците од раната изложеност на стрес може да се санираат“. И д-р Ганер ја нагласува важноста од градење отпорност преку искуства кои ги „вакцинираат“ децата од стрес: „Како што растат децата, тие неизбежно се соочуваат со предизвици – предвидливи како одење на училиште, и непредвидливи, како смртта на најблиските. Овие предизвици се еден вид вакцинација против стрес и им даваат на децата можност да научат како ефективно да се справуваат со стресни ситуации, да ги регулираат емоциите и да ги развијат социјалните, бихевиоралните и когнитивните ресурси потребни за надминување на овие пречки. „Присуството на старатели кои се чувствителни и одговорни на потребите на децата им ја дава на децата потребната поддршка за да се справат со стресот на здрав начин“, пишува Ганер.

Ако ви е тешко да разликувате кој стрес е добар, а кој е лош за детето, запомнете дека стресот е сѐ што ги надминува моменталните способности на детето, но дека е и она што ги зголемува тие способности. Вашето присуство и поддршка, како и реалното согледување на потенцијалот на детето (ниту преценување ниту потценување!) се доволни услови за негово успешно справување со стресот. Дозата што не создава отров е онаа која е надвор од зоната на непосредна удобност – доволно предизвикувачка за да предизвика плускавци и доволно нежна за да не предизвика сериозни рани.

Автор: Јована Папан, автор на „Политички некоректен водич за родителите“

Извор