Невроразвојните нарушувања опфаќаат широк спектар на состојби кои влијаат врз развојот на мозокот во раното детство. Најпознати од нив се нарушување на вниманието и хиперактивност (АДХД), нарушувања од аутистичниот спектар и тешкотии во учењето како што е дислексија. Овие состојби обично стануваат поочигледни како што детето расте бидејќи доцнењата во развојот на вештини кои треба да бидат присутни за неговата возраст стануваат поочигледни.

Најчесто нарушување: АДХД

АДХД е најчестото невроразвојно нарушување за кое се проценува дека влијае врз 8-10 % од децата и 2-5 % од возрасните. Влијае врз перформансите на детето во секојдневните задачи (на пр., лесно расејување, заборавање работи, тешкотии со фокусирање), како и врз неговото однесување во поширока смисла. Децата со АДХД може да имаат проблеми со учењето, одржувањето пријателства, а ако состојбата не се препознае навреме, ризикот од анксиозност, депресија и ниска самодоверба се зголемува.

Како се дијагностицира АДХД?

Не постои едноставен тест или специфична причина, како што е една генетска или мозочна промена, што би потврдила АДХД. Дијагнозата се базира на исполнување одредени критериуми, најмалку шест симптоми на невнимание и/или хиперактивност-импулсивност што траат најмалку шест месеци (кај возрасни пет). Симптомите вклучуваат: тешкотии со концентрирање и завршување задачи, постојано немирно движење, трчање наоколу, зборување без престан, импулсивно однесување, прекинување на другите, тешкотии при чекање во ред. Важно е да се напомене дека не сите деца со АДХД се хиперактивни; некои го имаат таканаречениот тип на невнимание, во кој преовладуваат тешкотиите со одржување на вниманието. Оние што ги исполнуваат критериумите за двата типа имаат комбинирана форма на АДХД.

Колку е веродостојна дијагнозата?

Еден од предизвиците во дијагностицирањето на АДХД е фактот дека многу симптоми можат да бидат присутни и во други состојби, на пример, проблемите со концентрацијата можат да бидат знак на депресија. Затоа, таа не се базира само на список на симптоми, туку и на процена на тоа колку овие симптоми влијаат врз секојдневното функционирање.

Клучното прашање е: Дали АДХД се меша во секојдневните активности на детето?

Влијанието варира, некој може да има проблеми во училиште, но да се истакнува во креативни или динамични занимања. Исто така, симптомите можат да се менуваат во текот на животот – некој можеби моментално не ги исполнува сите критериуми, но сепак може да има значителни тешкотии.

АДХД и разликите во полот

Момчињата на возраст од 4 до 11 години имаат до четири пати поголема веројатност да бидат дијагностицирани со АДХД отколку девојчињата. Ова делумно се припишува на фактот дека дијагностичките критериуми се поефикасни во идентификувањето на хиперактивното однесување, кое е почесто кај момчињата. Од друга страна, девојчињата имаат поголема веројатност да се обидат да ги сокријат своите тешкотии и имаат таканаречени „интернализирачки симптоми“, како што се анксиозност и депресија. Затоа, нивната дијагноза често се одложува.

Сепак, разликата се намалува со возраста: кај младите возрасни, жените сочинуваат околу 38 % од новодијагностицираните случаи на АДХД.

Генетика и АДХД

АДХД има силна генетска основа, со наследност проценета на 70-80 %. Колку е генетски послично лицето со некој што има АДХД, толку е поголема шансата и тоа да има симптоми. Сепак, АДХД не е предизвикан од една специфична генетска мутација, туку од илјадници мали варијации, таканаречено полигено нарушување. Секоја генетска промена придонесува многу мал дел во целокупното изразување на симптомите.

Дали околината има влијание?

Околината исто така игра важна улога. Семејната поддршка може значително да ги ублажи симптомите на АДХД, а родителите честопати инстинктивно го приспособуваат своето однесување на потребите на детето. Меѓутоа, ако еден од родителите има и АДХД, ова може да влијае врз семејната динамика и да го отежни разликувањето што е генетски, а што е резултат на воспитувањето. Исто така, се покажало дека децата кои се помлади од нивните училишни врсници имаат поголема веројатност да бидат дијагностицирани, што укажува дека контекстот (на пример, училиштето) исто така може да игра улога.

Автор: Ема Јуриќ

Извор