Сите сме го виделе тоа. Мали деца во кафулиња и ресторани, залепени за екрани. Бебиња кои добиваат мобилен телефон штом ќе заплачат. Стана вообичаено – речиси нормално. За родителите, тоа е едноставно и брзо решение за смирување на несреќните малечки. Сепак, на долг рок тие создаваат основа за зависност од мали екрани.

Но, по која цена?

Веќе е малку здодевно да се повторува што предизвикува прекумерното изложување на екраните – проблеми со вниманието, говорот, однесувањето, спиењето, па дури и дебелината. Сепак, и покрај обемните истражувања, предупредувањата од психолози, логопеди, педагози… речиси ништо не се менува. Или дури се влошува. Зошто? Бидејќи многу родители веруваат дека ова нема да му се случи на нивното дете.

Време е да се погледне што навистина се случува во мозокот на детето

Првите три години од животот се клучни за развојот на мозокот. Потоа се создаваат милиони нови синапси, се активираат невротрансмитери и се развива основата за идните емоционални, социјални и когнитивни способности. Во овој период мозокот е особено чувствителен. И тогаш многу родители го воведуваат мобилниот телефон како средство за смирување.

Студиите покажуваат дека прекумерната употреба на екрани на рана возраст, може да го забави развојот на белата маса во мозокот – дел клучен за говорот, самоконтролата, учењето, вниманието и комуникацијата. Сè повеќе деца имаат проблеми со овие функции подоцна во животот. И не е тешко да се поврзе тоа со раното изложување на екраните.

Особено загрижувачко е што екраните, особено анимациите и видеоигрите, го стимулираат ненадејното ослободување на допамин, хемиско соединение кое создава чувство на задоволство. Овој механизам може да создаде ран модел на зависност – детето се навикнува на високи нивоа на стимулација и има тешкотии да се приспособи на обични, „бавни“ активности како што се играње, читање или зборување.

На долг рок, ова може сериозно да влијае врз развојот на префронталниот кортекс – делот од мозокот одговорен за донесување одлуки, контрола на импулсите, планирање и регулирање на емоциите.

Звучи сериозно? Затоа што е така.

Ова не е повик за демонизирање на технологијата. Технологијата е тука и е корисна – но со мера, време и надзор. Клучно е родителите да преземат одговорност, да бидат информирани и да постават здрави граници. На децата не им треба екран за да бидат среќни. Им требаме ние – нашето присуство, контакт, игра, разговор и време.

Колку време поминато пред екран е премногу за малите деца?

Американската академија за педијатрија препорачува децата од предучилишна возраст да не поминуваат повеќе од еден час пред екран дневно. Јас дури би го намалила на 45 минути бидејќи потоа тие стануваат премногу потопени во содржината.

Зошто да се ограничат екраните?

Важно е да се нагласи дека децата најмногу учат преку имитација. Затоа, ајде самите да дадеме пример – да ги оставиме телефоните, да се приклучиме на играта, да разговараме, да создаваме спомени подалеку од екранот.

Автор: Ива Брчиќ/ магистер по социологија и филозофија

Извор