Како родители, природно е да сакаме да ги разбереме сите фактори што можат да влијаат врз здравјето на нашите деца. А страшниот збор „рак“ предизвикува да нѐ полазат морници. Особено кога знаеме дека симптомите често започнуваат како едноставен замор или настинка. Ракот кај децата е, за среќа, редок – тој опфаќа помалку од 1 % од сите дијагнози на рак – но, разбирањето на ризик-факторите може да им помогне на родителите да донесат информирани одлуки за здравјето на своите деца.

Генетска предиспозиција – најважниот фактор

Според Националниот институт за рак, околу 8 до 10 проценти од сите видови рак кај децата се предизвикани од наследена патогена варијанта (штетна промена) во генот што предиспонира за рак, иако процентот варира во зависност од видот на ракот. Ова значи дека генетските фактори играат значајна улога во развојот на рак кај децата.

Генетската предиспозиција може да се манифестира преку различни синдроми. Широк спектар на фамилијарни и генетски синдроми се поврзани со зголемен ризик од рак кај децата, а практично целиот дополнителен ризик од рак кај роднините од прв степен може да се објасни со познати наследени синдроми.

Фактори присутни при раѓање – конзистентни индикатори за ризик

Истражувањата покажуваат дека вродените ризик-фактори, вклучувајќи ги тежината при раѓање, возраста на родителите и конгениталните аномалии, се поврзани со повеќето видови педијатриски рак. Овие фактори се особено важни бидејќи можат да се идентификуваат при раѓање.

Тежина при раѓање

Студиите покажуваат дека тежината при раѓање е значаен ризик-фактор. Децата што се родени со поголема тежина при раѓање имаат зголемен ризик од одредени видови рак. Тежината е поделена на категории: помалку од 2.500 грама, 2.500-2.999 грама, 3.000-3.499 грама, 3.500-3.999 грама и 4.000 грама или повеќе, при што поголемата тежина при раѓање е поврзана со зголемен ризик.

Возраст на родителите

Возраста на родителите е ризик-фактор кој постојано се појавува во студиите. Постарите родители имаат деца со малку поголем ризик.

Зрачење – надворешен фактор кој е докажан

Докажано е дека генетските фактори и одредени пренатални (на пр., радијација, диетилстилбестрол) и постнатални изложувања (радијација, вируси), го зголемуваат ризикот од развој на некои видови рак кај децата.

Особено е важно да се напомене дека епидемиолошките студии постојано наоѓаат врска помеѓу изложеноста на медицинско зрачење за време на бременоста и ризикот од рак кај децата. Ова е еден од ретките надворешни фактори за кои постојат јасни докази.

Изложеност на високи нивоа на јонизирачко зрачење: изложеноста на зрачење од индустриска несреќа или радиотерапија го зголемува ризикот од рак. Исто така, ако детето веќе имало рак и било лекувано со хемотерапија или радиотерапија, ова го зголемува ризикот од повторна појава.

Инфекции како ризик-фактори

Светската здравствена организација истакнува дека некои хронични инфекции, како што се ХИВ, вирусот Епштајн-Бар и маларијата, се ризик-фактори за рак кај децата. Тие се особено релевантни во земјите со ниски и средни приходи.

Пестициди и фактори на животната средина

Неколку студии пронашле можна врска помеѓу детската леукемија и изложеноста на домашни пестициди, или за време на бременоста или во раното детство. Некои студии, исто така, пронашле можен зголемен ризик кај мајките со професионална изложеност на пестициди пред раѓањето на детето.

Ограничувања во разбирањето на причината

Важно е да се напомене дека поради ова, нема многу познати ризик-фактори или начини за спречување на ракот кај децата. За повеќето случаи на рак кај децата, причината останува непозната.

Промените во ДНК што најчесто предизвикуваат рак кај децата се стекнати мутации. Секојпат кога клетката се дели на две клетки, таа мора да направи копија од својата ДНК за новата клетка, што објаснува зошто многу мутации се јавуваат спонтано за време на развојот.

Што ова значи за родителите – практични совети

Фактори на кои можеме да влијаеме:

Избегнување непотребно зрачење: ограничување на непотребните радиолошки прегледи за време на бременоста и кај децата.
Контрола на инфекции: вакцинацијата и хигиената можат да го намалат ризикот од одредени вирусни инфекции.
Пестициди: ограничување на изложеноста на пестициди во домаќинството.
Генетско советување: доколку постои семејна историја на рак, консултирајте се со генетичар.

Фактори на кои не можеме да влијаеме:

-Генетска предиспозиција
-Возраст на родителите при зачнување
-Тежина при раѓање (до одреден степен)
-Конгенитални аномалии.

Перспектива и заклучок

Освен високите дози на зрачење и претходната хемотерапија, постојат малку фактори на животната средина кои се поврзани со ризикот од рак кај децата (OR > 2). Ова е всушност охрабрувачко бидејќи значи дека повеќето надворешни фактори немаат силно влијание врз ризикот.

Најважното нешто што треба да се разбере е дека ракот кај децата е редок, а повеќето ризик-фактори се надвор од наша контрола. Наместо да се фокусирате на стравот, подобро е да:

Науката за ракот кај децата напредува, но во моментов генетските фактори и одредени пренатални/постнатални изложености се единствените добро утврдени причини. Фокусирањето на овие фактори, наместо шпекулирање за непознати ризици, им овозможува на родителите да донесуваат информирани одлуки врз основа на цврсти научни докази.

Извор