Нарцизмот и нарцисоидното растројство на личноста се поими кои привлекуваат големо внимание кај научниците и лаиците, и тоа со добра причина. Нарцисоидните луѓе можат негативно да влијаат врз другите луѓе и тие се предмет на проучување многу години.

Митот за Нарцис

Нарцис бил убав и плашлив млад човек кој најмногу од сè сакал да талка низ шумата. Бидејќи го избегнувал друштвото на неговите пријатели, нимфите го сметале за себичен и вообразен.

Нивното исмевање уште повеќе го уверило во мислењето дека на осамениот човек му е најубаво, па конечно со своето однесување го предизвикал нивното отворено непријателство. Решиле да му се одмаздат.

Поволна можност им била дадена кога Нарцис ја отфрлил љубовта на нимфата Ехо, која поради тоа умрела од тага, па од неа останал само нејзиниот глас. Тие побарале од божицата Афродита да го казни Нарцис бидејќи наводно ги мразел нејзините подароци.

Афродита потоа го натерала Нарцис да се заљуби во себе, поточно во сопствената слика што ја видел на површината на едно шумско езерце.

Според една верзија, тој се издигнал над езерцето восхитувајќи си се себеси толку долго, што паднал и се удавил.

Според друга верзија, тој умрел од таа залудна и празна љубов.

Кога нимфите дознале за смртта на Нарцис, им било жал, па тргнале да го пронајдат за да му направат пристоен погреб. Меѓутоа, никогаш не го пронашле неговото тело – се претворило во миризлив цвет со шест жолти и бели ливчиња.

Нарцизам и нарцисоидна личност

Накратко, нарцизмот најчесто се дефинира како збир на карактеристики на личноста поврзани со пренагласено, грандиозно мислење за себе и недостиг на емпатија во меѓучовечките односи.

Концептот на нарцисоидна личност или карактер прв го дефинирал австрискиот психоаналитичар Роберт Велдер. Тој ги опишал поединците со нарцисоидна структура на личноста со чувство на супериорност над другите.

Нарцизмот сам по себе не мора да биде патологија. Нарцизмот претставува континуум, односно димензија и секој човек може да биде во одредена точка од таа димензија.

Постои форма на нарцисоидност која се смета за нормална, па дури и здрава. Здравиот нарцизам е адаптивен и флексибилен. На луѓето им треба восхит и внимание. Секој има желба за успех и љубов. Сите ние во одреден момент доживуваме недостиг на емпатија. Луѓето сакаат да имаат моќ и контрола, а понекогаш може да се чувствуваат грандиозни или важни.

Затоа, не е невообичаено некој што покажува нормални секојдневни карактеристики на нарцис да ги повреди нашите чувства или да ги помести нашите граници. Тоа е нормално. Можеме да ги класифицираме таквите искуства како кога луѓето се однесуваат и се однесуваат себично, агресивно, егоистично или бесчувствително.

Постои и „понездрав“ нарцизам наречен нарцистички тип на личност. Иако повеќето или сите карактеристики на нарцисоидното растројство на личноста може да бидат присутни, овој тип на нарцисоидност се гледа во рамките на нормалниот опсег на личноста. Луѓето со ваков тип на личност може да ни изгледаат арогантно, се чувствуваат супериорни во однос на другите. Некои од карактеристиките може да се малку или без емпатија за другите. Тие, исто така, чувствуваат дека се привилегирани, односно дека им припаѓа повеќе отколку на просечниот човек и треба сите да им се восхитуваат.

Важно е да се напомене дека е можно да се имаат одредени нарцисоидни особини и тенденции без дијагноза на нарцисоидно растројство на личноста. Всушност, повеќето луѓе покажуваат барем некои од особините на нарцис, но се проценува дека само на 5-6 отсто од популацијата всушност им е дијагностицирано нарцисоидно растројство на личноста.

15 карактеристики што можат да ги имаат нарцисоидните личности:

• Прекумерна потреба за пофалба, внимание или надворешна валидација;

– Активно барање надворешни извори за валидација;

– Екстремна чувствителност на критики, отфрлање и негативни повратни информации;

– Претерано, грандиозно его или екстремна самодоверба;

• Неможност да се преземе одговорност за своите чувства и постапки;
• Склоност да имаат чувство дека светот се врти околу нив;
• Чувство на привилегија и гнев кога не добиваат посебен третман;

– Проекција на гнев и вина врз другите;

• Преокупација со пари, успех, слава, моќ или важност;

– Прекумерна грижа за изгледот или репутацијата;

• Прекумерна конкурентност, љубомора или потреба да се „изедначи“ со другите;

– Врски засновани на тоа што другите можат да направат за нив;

– Потребата да се биде секогаш во право;

• Одмазда;

– Лошо расположение и импулсивно одлучување;

Нарцисоидно растројство на личноста

Нарцисоидното растројство на личноста е едно од десетте дијагностицирани нарушувања на личноста, кое се карактеризира со грандиозно чувство за себе и недостиг на емпатија. За разлика од другите форми на ментална болест, растројствата влијаат врз особините на личноста и го нарушуваат нивното разбирање за себе. Сите нарушувања на личноста, исто така, влијаат врз меѓучовечките односи, често предизвикувајќи ги да бидат помалку способни да се поврзат и да формираат здрави врски на доверба со другите.

Во основата на нарцизмот, идентификувани се две димензии: грандиозен и ранлив нарцизам.

Грандиозниот нарцизам вклучува егзибиционизам, висока самодоверба, потреба да предизвикаат восхит кај другите и желба да се одржи претенциозна слика за себе.

Ранливиот нарцизам претставува преокупација со грандиозни фантазии, осцилации помеѓу чувствата на супериорност и инфериорност и кревка самодоверба.

Според класификацијата DSM-5, лице со нарцисоидно растројство на личноста ќе доживее пет или повеќе од овие симптоми:

• Чувство на грандиозност или прекумерна самобитност;

– Повторливи фантазии за тоа дека сте моќни, успешни, убави или важни;

– Верувања дека се посебни и исклучителни (и бараат луѓе со сличен или повисок „статус“ или „важност“ за нив);

• Прекумерна потреба за валидација, пофалба и восхит од другите;

– Се чувствуваат привилегирано или чувствуваат дека заслужуваат посебен третман;

• Искористување на другите за лична корист или себични причини;

– Недостиг на емпатија или неподготвеност да се идентификуваат со потребите на другите;

– Завидување на другите или верување дека другите им завидуваат;

– Арогантно однесување кое ги става над другите;

Бидејќи луѓето со ова растројство на личноста не наоѓаат начини да се потврдат себеси или да најдат вредност во себе, тие се премногу фокусирани на тоа како другите ги гледаат, перципираат и третираат. Тие се потпираат на надворешно внимание, пофалба и потврда за да се чувствуваат посебно или важно. Кога нема пофалби и потврдување од другите, тие можат да станат одбранбени, па дури и деструктивни. Очекуваат да бидат видени како посебни и без некое вистинско достигнување.

Кога не добиваат доволно надворешна валидација или најмало навестување на критика, нивните лични несигурности доаѓаат до израз. Ова се нарекува „нарцисоидна повреда“, која често води до одбранбени и агресивни реакции во форма на нарцисоиден бес. Овие одбранбени механизми можат да го попречат формирањето и одржувањето здрави, блиски односи со другите луѓе. Нарцизмот е поврзан со широк опсег на агресивни одговори на критиките, кои се движат од расправија и презир до повеќе или помалку неконтролиран гнев и насилно однесување.

Третман на нарцисоидно растројство на личноста

Сите растројства на личноста се сложени и тешки за лекување, но нарцисоидното растројство на личноста често се смета за едно од најтешките за лекување. Луѓето со нарцисоидно растројство на личноста ретко доаѓаат на психотерапија самоиницијативно, а помала е веројатноста да опстојат на лекување или да останат со еден терапевт долго време.

Тие обично се одлучуваат за професионална помош кога партнерот или блиското лице ги принудува да го сторат тоа или по симптомите што ги доживуваат во случај да ги попречат нивните цели кога може да се појават депресивна симптоматологија или напади на паника. Карактеристиките и симптомите на ова нарушување може значително да го попречат третманот, предизвикувајќи тие да станат лути и одбранбени против напорите на професионалците да им помогнат.

Сепак, третманот не е невозможен. Психотерапијата како когнитивно-бихевиоралната терапија може да напредува доколку личноста соработува. Овој тип на психотерапија се користи за да им помогне на луѓето да ги приспособат своите модели на размислување и да направат промени во однесувањето кои им помагаат да ги постигнат своите цели и да го подобрат нивното ниво на функционирање.

Личноста со нарцисоидно растројство која искрено сака помош и е подготвена да ја заврши напорната работа за да се гледа себеси поинаку, може да се подобри.

Автор: Душко Јерков, психолог и автор
Извор