Колку пати сме слушнале „Има само една мајка“ – напишани писмени задачи на таа тема, мисла или чувство. Природата на мајчинската љубов и интензитетот на односот со мајката како предмет на љубов е најсилното чувство кај човекот, а тоа е основа за развој на сите способности.

Меѓутоа, ако оваа реченица ја сфативме поинаку, преку бројот на улоги што може да ги има мајката, таа и не е вистинита. Што добиваме кога гледаме дека мајката може да има различни улоги? Кога може да биде пријателка, судија, инвеститор, свештено лице, мајка на службен пат? Или ако мајката е присутна со телото, а не со духот? Основната функција на мајката во животот на детето е да дава љубов за детето да стекне сигурна основа и доверба, за подоцна да се раздели и самостојно да продолжи во животот. Силата што детето ја добива од љубовта и емпатијата од мајката служи како основа за сите понатамошни искуства во животот и развојот. Сепак, ситуацијата не е секогаш толку едноставна и идеална.

Не постои идеално родителство – а мајката е живо суштество, човек кој работи и греши. Понекогаш едноставно не може да одговори на потребите на своето дете, понекогаш премногу ги задоволува или воопшто не ги задоволува. Сепак, улогите што мајката ги презема како родител на својот син или ќерка можат многу да влијаат врз понатамошниот развој и да го одредат квалитетот на врската на долг рок. Од децата, а особено од адолесцентите, често може да се слушне дека нечија мајка е подобра од неговата и колку е „благословена другата личност со таква мајка“. Сепак, дали другата мајка е олицетворение на идеалната мајка или е само пример за нешто што е различно од она што го има дома, а кое поради некоја причина не му одговара?

Во периодот на адолесценцијата на детето, мајките минуваат низ „друга младост“. Тие, исто така, поминуваат низ физиолошки промени ако влезат или поминат низ менопауза. Мајката тогаш е во фаза од животот кога почнува да ги преиспитува своите животни избори и цели, се навраќа на себе и е максимално посветена „да го изведе своето дете на вистинскиот пат“. Ова може да биде плодна почва за „лизгање“ во одредена улога, од која сигурно ќе го подигне и обликува своето дете. Интензитетот на оваа врска, заедно со интензитетот на промените што ги предизвикува развојната фаза на адолесценцијата, заедно формираат вител од турбулентни улоги и емоции кои се прелеваат во различни правци. Коритото низ кое тие ќе течат е токму специфичната и јасно дефинирана улога во која понекогаш влегува мајката и образецот на воспитување што таа го применува.

Мајката како најдобра пријателка

Трендот на тинејџерски серии и филмови често ја наметнува сликата на мајка како најдобра пријателка на нејзината ќерка како лајтмотив. Во лексиконите девојките често пишуваат дека нивната мајка им е најдобра пријателка, а во неврзаните муабети со други девојки нагласуваат дека можат да разговараат со мајка им за сѐ. Споделувањето чувства, мисли и дилеми со мајката е корисно и придонесува за автентичноста и квалитетот на врската. Меѓутоа, се случува мајката целосно и буквално да ја преземе улогата на пријател, при што се губат границите родител-дете, а авторитетот што мора да го има секој родител е урнат. Разликата во возраста и искуството е очигледна. Покрај нив, голема е разликата и во позициите кои мајката и ќерката ги заземаат во врската. Мајката е таа која мора да ги постави правилата на однесување, која воспитува, насочува и подучува. Како модел на однесување и интегритет, каков што треба да биде, таа секогаш е во зоната над детето, што ја учи нејзината ќерка да напредува. Кога се вели дека детето треба да го стигне и да го престигне родителот, нема ништо лошо во тоа. Тоа само укажува на потребата на детето за самостојност и индивидуализација, која се реализира кога ќе се исполнат условите за тоа. Доколку во текот на развојниот период на адолесценцијата се изгубат границите, а мајката се спушти од зоната на повисок степен на зрелост на пониско ниво, од моментот кога ќе држи чекор со ќерката, може да постои опасност кај младата девојка да не се формира вистинскиот систем на вредности.

Мајката како инвеститор

Тренинзи за карате, часови по англиски и француски јазик, школа за новинарство, базен во среда и во петок, часови за балет, математика и компјутер… и сето тоа убаво средено за една недела, а потоа повторно, од почеток… Не е невообичаено родителите да го активираат своето дете како машина за полнење која бара интелектуален, креативен и физички развој. Мајките (со поддршка од татковците) прават ремек-дела од своите ќерки и синови и инвестираат во нив. Инвестирањето во вашето дете во овој случај се подразбира како преголема инвестиција во сите сегменти на развојот на адолесцентите и принудување напредок во сите области за кои родителите сметаат дека се предизвик. Секој родител вложува во своето дете и неговата иднина – преку формално и неформално образование, обезбедување воннаставни активности, патување и создавање услови за хоби. Но, во многу случаи, децата немаат време да кажат дали тоа што го прават им се допаѓа или не. Тие претпочитаат да ги прифатат своите нови обврски и, иако суштински немотивирани, учат да го сакаат тоа што го работат. Или барем се обидуваат. Проекцијата на неостварените родителски желби или жалењето за соништата за совршено „јас“ кои не се оствариле, го претвора детето или адолесцентот во еден вид продолжување на нивното идеално „јас“. Преку детето се гради и надградува совршена слика за себе, а во тој „проект“ се вложува голема енергија. Затоа момчињата, а особено девојчињата, се чувствуваат како трофеи на своите родители, во служба на задоволување на нивните желби, што тие, гледано од позицијата на инвеститорската улога на нивните мајки и татковци, всушност и се.

Мајка-кариерист

Меѓутоа, што се случува кога мајката инвестира исклучиво во себе? Кога таа го насочува својот проект и целата своја енергија во развојот на нејзината кариера? Таквите мајки често не се дома и под изговор дека работат напорно, ги занемаруваат своите родителски обврски. Најчесто децата, ако не е тука таткото, ги оставаат на бабите и дедовците или дадилките, а со нив се гледаат онолку колку што им дозволуваат обврските. Детето кое не поминува доволно време со својата мајка, кое ќе ги „врати“ непријатните искуства во прифатлива форма и кое ќе помогне да се отелотворат пријатни и непријатни чувства, добри и лоши работи, секогаш ќе остане гладно за мајката и мајчината љубов. Моделот на афективна приврзаност нема да биде прифатлив и соодветен кај мајката, а ќе се создава во однос на личноста од страната која најмногу учествува во воспитувањето. Во адолесценцијата, посветувањето на родителите на кариерата, како ризик го има недостигот на енергија за справување со детето. А со тоа доаѓа и до недостиг на време. Адолесцентот сфаќа дека мајката е зафатена, дека не е доволно заинтересирана, односно дека е заинтересирана до степен до кој му треба на адолесцентот (и во секој случај повеќе отколку што мајката може да обезбеди кога ќе дојде дома доцна од работа уморна), и создава чувство на отфрлање и помала вредност.

Мајката како свештено лице

Акцентот на моралните вредности што адолесцентот мора да ги негува, мајката го нагласува од позиција на „спиритуалист“ и олицетворение на беспрекорна совест. Родителите се основен фактор во градењето на суперегото кое е извор на совеста кај децата, а како резултат на тоа се создава чувство на вина доколку човекот направи нешто што е во спротивност со усвоените принципи и поимот за добро што го создава низ животот. Критериумите за добро и морално се различни, а зависат од начинот на воспитување што го применуваат родителите. Во овој случај, улогата на „спиритуалист“ што ја презема мајката не е поврзана само со религиозните принципи. Тоа е тип врска што подразбира големи ограничувања и превисоки критериуми на однесување, каде што забраните се точни, а санкциите се строги. Производот на непочитување на моралните принципи кои мајката ги поставува и бара е интензивното чувство на вина, а во случајот на бунтовен адолесцент поттикнат од чувството на семоќ и потребата за бунтовничка независност, казните се претежно сурови. Таквите мајки користат реченици како: „Тоа го прават само девојки со лесен морал“, „Не е соодветно за девојка на твоја возраст бидејќи е неморално и ужасно“ итн. Во исто време, ваквите објаснувања не следат по драстични изливи на однесување и прекршоци кои бараат казна. Тие обично се нарекуваат банални ситуации, како на пример излегување со пријателите во кафуле или останување со пријател по 10 часот навечер. Треба да се постават правила на однесување, а на детето да му се даде јасно објаснување зошто нешто е добро или зошто не е. Двојните пораки или отсуството на каква било порака доведува до нејасна симболизација и недоразбирање на причинско-последичните односи кај децата. Мајката не смее да биде само извршител, туку и воспитувач и учителка и наместо ригидно да се повикува на морал и апстрактни концепти, на синот или ќерката треба да му даде јасно објаснување за условите што ги поставува како родител.

Мајката како судија

Улогата на мајката како судија се разликува од улогата на свештеникот по тоа што мајката-судија многу повеќе критикува, а ја нагласува десната страна на силогизмот „ако – тогаш“. Таквата мајка се доживува како строга, со крути и непробојни граници кои понекогаш се тешко достапни. Ги препознаваат по речениците: „Ти можеше да го направиш тоа подобро“, „Како некој друг може да го постигне тоа, а ти не можеш“, и многу често го цени своето дете во целина врз основа на едно или неколку негови дејства. Со критикување и вреднување на нивниот син или ќерка на генерално ниво, тие го опишуваат како генерално лоша личност (или генерално добра, иако поретко). Родителот не смее да го суди целиот идентитет на своето дете врз основа на еден чин, реченица или грешка. Тој треба да ги оценува постапките, но да го доживува само како една од многуте што ја сочинуваат неговата личност. Постојаните критики, понижувања и процени предизвикуваат адолесцентот да формира несигурна личност, која постојано е под лупата на процената на неговата мајка и не стекнува основна способност за иницијатива и волја, бидејќи нема сигурна основа од која може да започне истражување. Таа основа секогаш останува нестабилна, а пред првиот чекор секогаш се појавува гласот: „Дали сум доволно добар?“ или „Не можам да го направам тоа“.

Мајката како сопруга

Ситуацијата кога мајката се обраќа кон таткото може да се случи во секој период од развојот на детето. Но, ако тоа се случи во адолесценцијата, фазата кога сè е вознемирено, кога чувствата се недиференцирани, кога адолесцентот се испитува себеси и другите од ден на ден и понекогаш оди подалеку од семејството, понекогаш се враќа во мајчината прегратка како најбезбедно засолниште – опасна е тактиката „оставање на детето“ и вртењето кон сопружникот. Адолесценцијата е критичен развоен период за формирање на понатамошен однос со родителите. Стравот на адолесцентот од разделба му тлее, а тој само чека причина поради која ќе излезе. Адолесцентите се многу чувствителни на врските на оваа возраст и често не знаат како да ги покажат своите вистински чувства. Тие се преокупирани со создавање идентитет, собирање на сите делови од себе кои наеднаш се распрснале, го бараат вистинскиот начин да формираат личност и им треба многу љубов и поддршка за сето тоа да го „залепат“. Ако адолесцентот доживее период кога мајката се врти само кон таткото и симболично го става настрана, се јавува завист кон родителот од спротивниот пол. Во тој случај, бунтовниот адолесцент може целосно да им сврти грб на родителите, оправдувајќи се со отфрлање и занемарување на неговите потреби или може да се движи во спротивна насока – ќе се бори со сите сили да ја врати љубовта што ја изгубил во своето искуство.

Како што веќе рековме, не постои идеално родителство. Секоја од овие улоги, меѓу многуте други што може да ги преземе мајката (и таткото), претставува екстремна позиција од која родителот ги диктира условите и го обликува своето дете. Доволно добар родител ги препознава потребите на своето дете, доволно е толерантен за промените што детето ги доживува и ги разбира, му ги дава љубовта и сигурноста што му се потребни за да се здружи, пронајде и продолжи. И што е најважно, самите си признаваат дека направиле сѐ што можеле, со најдобра намера, за да го направат својот адолесцент – добар човек. И тогаш се подготвени да го пуштат во живот.

Автор: Дуња Релиќ – магистер по клиничка психологија

Извор