Една од главните карактеристики на надареноста, заедно со високите интелектуални способности, е поинаков поглед на светот околу вас. Големата креативна моќ на надарените деца им овозможува да го видат кругот каде што сите други ја гледаат коцката, да ја слушнат песната каде што другите ја слушаат бучавата, да препознаат потенцијал таму каде што другите ја гледаат невозможноста. Надареноста е дар на уникатност во перцепцијата, толкувањето и во креативноста; оваа способност на ментално и духовно создавање во секојдневниот јазик се нарекува креативност и оригиналност.

Нашето време и општество ја рекламираат креативноста и оригиналноста како најпосакуваните квалитети на современиот човек. Огласите за вработување посочуваат дека се бара креативна личност полна со идеи, училишните програми редовно наведуваат дека образованието мора да го развие креативното размислување, а економските анализи предупредуваат дека инвентивноста ги движи националната и глобалната економија. Сè на сè, креативноста и оригиналноста ја доживуваат својата ренесанса, цветаат како социјални идеали врз кои треба да се засноваат модерното воспитување и образование, развиената економија и просперитетната социјална заедница. Нема професор, воспитувачка во градинка, експерт за маркетинг, продавачка, менаџер или одгледувач на маслинки што ќе ја негира важноста на креативноста и оригиналноста во денешниот свет.

Така е теоретски. Практиката е малку поинаква. Воспитувањето и образованието честопати ги третираат овие два современи богови како еретици, чиј ерес треба да се искорени со строги упатства и правила, а секое „отстапување“ од утврдената норма е санкционирано со лошо оценување, негативен коментар, критика, недоразбирање и осуда. Со оглед на нивното вродено чувство дека се различни и потребата да се манифестира тоа значење, надарените деца се најмногу изложени на недоразбирање од околината и негативни реакции на нивните изрази на креативност. Околината речиси секогаш го прави тоа несвесно, без лоша намера, но со лош ефект.

Со цел да ја подигнеме свеста за можните „удари“ кои повремено ѝ ги задаваме на креативноста и со тоа ја задушуваме потенцијалната надареност на детето, ќе ги наведеме „најтрадиционалните“, групирани во четири групи и поврзани со главните одлики на креативноста.

Постои еден правилен начин, сè друго не е во ред

Креативноста значи да се биде различен. „Цветот не изгледа така“. Понекогаш, уште кога децата цртаат, ние со нашите коментари и „совети“ можеме да ги засрамиме и обесхрабриме креативните и оригинални изрази на децата. Ако некое дете нацрта пропелери како ветерница наместо ливчиња и лисјата се виолетови, и ако ние искоментираме дека лисјата се зелени и ливчињата не изгледаат така, ја удираме креативноста по прстите и таа се повлекува од страв.

Како можат надарените деца да го задржат и развиваат својот нагон да размислуваат „надвор од кутијата“ кога преку низа вакви постапки околу бесконечноста на нивниот ум градиме ограничена ментална кутија, „точна“ перцепција, наредена со бодликава жица за слободоумноста случајно да не избега во забранетиот свет на неисправното.

Сите мислиме и постапуваме исто

Креативноста значи храброст. Несвесно, на многумина им се случува кога детето предлага нешто: „Да почнеме да го славиме мојот роденден оваа година во 14:09 часот бидејќи јас сум роден тогаш“, да реагираат со една реченица која е еден од најефикасните убијци на креативноста: „Но, никој не го прави тоа.“ Овде е напишано меѓу редови, а детето го чита и учи, дека мора да се однесуваме како сите други и дека мора да мислиме исто како и сите други.

Начинот на кој другите прават нешто станува критериум што му го всадуваме на детето, според кој се проценува легитимноста на неговите мисли и постапки. Со текот на времето, ако често ги користиме овој тип реченици, ќе развиеме страв од мислења и однесувања што не се во согласност со конвенционалното, а стравот е главната кочница за креативноста.

Поделба на возможно и невозможно

Креативноста значи верување дека ништо не е невозможно. Детето: „Кога ќе пораснам, ќе тренирам мравки да танцуваат акробатски рокенрол.“ Родител: „Но, мравките не можат да научат да танцуваат акробатски рокенрол, тоа е невозможно.“

На децата, особено на надарените деца, малку работи им се чинат невозможни, сè додека разочараниот свет на возрасни не ги научи дека малку може да се стори и дека повеќето работи не може да се направат. Секако, афирмативните реакции на ваквите и слични изјави на детето нема да придонесат детето да порасне со опсесија да ги научи мравките да танцуваат акробатски рокенрол, туку ќе му помогнат да развие самодоверба во сопствените мисли и идеи, додека спротивни инхибиторни реакции ќе му ги исечат крилјата и ќе ги намалат шансите еден ден да постави големи цели и да има големи очекувања од себе. Самата креативност е духовно-интелектуална сила која, комбинирајќи ги елементите на даденото и можното, продира во сферите на невозможното. Креативноста од не може – создава може.

Зависност од мали нозе

Креативноста значи независност. Прва сцена: Детето само се обидува да ги облече чевлите. Мама вели: „Остави, јас“. Сцена два: Детето само се обидува да го исече месото. Тато вели: „Остави, јас“. Трета сцена: Детето само се обидува да исече круг. Баба вели: „Остави, јас“. Секое „остави, јас“ му го одзема чувството на успех на детето, што можело да го има ако му било дозволено да ја изврши задачата и придонесува за развој на независноста. Независноста во размислувањето и во дејствувањето е исто така важен дел од креативноста што е особено силна кај надарените деца.

Креативноста е составен дел од надареноста и истовремено нејзиниот најзагрозен дел, бидејќи со несвесно и секогаш добронамерно дејствување на родителите, како и желбата да се обезбеди интеграција на надарените деца во општеството и обид да се заштитат од нереални соништа, ние ги затапуваме четирите ножа на вродена креативност: смисла за различност, храброст, верување дека не постои невозможно и независност.

Автор: Маја Јерчиќ, професорка по педагогија
Извор