Во современото образование и рехабилитација дигиталните алатки нудат многубројни придобивки. Но, кога нивната употреба не е соодветно насочена и контролирана, постои сериозна опасност технологијата да стане замена наместо поддршка и да предизвика нови развојни или емоционални бариери. Еве детален преглед на пет последици од несоодветна употреба на дигитални алатки кај децата:

Заменување на човечката интеракција

Највредната „алатка“ за развој на детето е жива, емпатична, присутна комуникација со друг човек, било тоа да е родител, наставник, терапевт или другарче. Децата учат преку имитација, огледување, емотивна реакција и социјално вклучување. Кога таблетот го заменува човекот, се губи динамиката на контакт лице в лице, важна за развој на говорот и социјалната комуникација, разбирање емоции и невербални знаци и градење доверба и приврзаност. Детето станува зависно од механичко одговарање (притискање слики, копчиња), без реален контекст или социјална флексибилност.

Пасивно користење

Не секоја екранска активност е корисна. Ако детето само гледа видеа, игра игри без интеракција или решава тестови без разбирање, тоа е пасивна стимулација, без развој на изразување идеи, решавање проблеми и креативност или комуникациски вештини. Продолженото пасивно гледање негативно влијае врз развојот на внимание и издржливост, способноста за слушање и разбирање, самостојно мислење и поврзување информации.

Прекумерно време пред екран

Премногу време пред екран, дури и со образовна содржина, доведува до намалена физичка активност, сензорно преоптоварување (особено кај деца со аутизам и АДХД), зголемена раздразливост и емоционална нестабилност, нарушен сон и биоритам. Затоа, како специјален едукатор и рехабилитатор, за деца на возраст од 3 до 7 години препорачувам максимум 1 час на ден, со активен надзор и смислена употреба.
Кај деца со ПОП, квалитетот е поважен од квантитетот, алатката треба да биде вградена во терапевтска или образовна цел, а не како забава или замена за внимание.

Избегнување говор и реална комуникација

Кај некои деца со говорнојазични тешкотии, алтернативните и дополнителни комуникациски алатки како што се таблети со симболи можат значително да помогнат во изразувањето потреби и мисли, но кога не се користат стратешки, може да дојде до  претерана зависност од симболичко изразување, избегнување дури и на минимални вербални напори и слабеење на мотивацијата за зборување, особено ако никој не го поттикнува или наградува говорниот обид.

Изолација наместо инклузија

Кога дигиталните алатки се користат без поврзување со реална социјална интеракција (на час, дома, со другари), постои сериозен ризик детето да се повлече во „својот дигитален свет“, да избегнува социјален контакт, да не учествува во групни активности.

Како да спречиме технологијата да стане замена наместо поддршка?

Превенцијата од несоодветна употреба на дигиталните алатки започнува со добро планирање. Пред да се воведе која било дигитална апликација или уред, важно е да се утврди нејзината конкретна намена дали ќе се користи како поддршка за учење, алатка за комуникација или средство за смирување и регулација на емоции. Апликацијата треба да биде дел од структуриран процес, во кој се комбинираат офлајн активности и живи интеракции. Идеално, дигиталната поддршка треба да се користи привремено, со јасна цел да се намалува нејзината употреба откако детето ќе стекне одредена вештина или самостојност. Покрај тоа, од суштинско значење е вклученоста на возрасен во процесот. Детето не треба да биде оставено само со екранот. Учењето и играта со дигитална алатка треба да се реализираат заеднички со разговор, поставување прашања, насочување на вниманието и поттикнување активно размислување. Преку заедничка активност, се задржува социјалната поврзаност и се поттикнуваат комуникација и креативност, дури и кога медиумот е дигитален. Важно е и времетраењето да биде ограничено и контролирано. Наместо долги сесии, подобро е технологијата да се користи во кратки, фокусирани интервали, на пример, 15 до 30 минути дневно, со задолжителни паузи и никогаш пред спиење. Ова овозможува доволно време за дигиталната алатка да биде ефективна, но спречува преоптоварување и прекумерна стимулација кај детето. Дополнително, треба постојано да се следи ефектот од употребата на алатката врз детето. Ако се забележи дека по користењето детето е понесконцентрирано, нервозно, избегнува говор или се изолира, тоа е јасен сигнал дека дигиталната алатка не ја постигнува саканата цел. Во таков случај, потребно е адаптирање на пристапот, избор на друга алатка или замена со офлајн стратегија. Целта е секогаш да се поддржи функционалниот развој на детето, не само да се ангажира неговото внимание. Конечно, вклученоста на целиот тим што работи со детето е клучна. Родителите, наставниците, специјалните едукатори, логопедите и другите стручни соработници треба да комуницираат и заеднички да договорат кои дигитални алатки се најсоодветни, како се користат и како да се интегрираат во секојдневната рутина и индивидуалниот образовен план. Ваквиот координиран пристап овозможува детето да добие безбедна поддршка во која технологијата е сојузник, а не бариера.

Автор: Дејан Филиповски, специјален едукатор и рехабилитатор