Во оваа статија ќе објасниме за најчестиот бениген тумор во женскиот генитален тракт. Се работи за миомот. Тоа е тумор на мазно мускулно ткиво од кој е граден мускулестиот, најобемниот, дел од матката.
Според статистичките податоци, околу 20% од жените над 30 години имаат еден или повеќе миоматозни јазли, иако воопшто немаат никакви симптоми, односно обично не ни знаат за нив. Кај околу 50% од жените што имаат некои од симптомите (тие ќе бидат наведени подоцна) кои би можеле да укажат на миоми, почетокот на симптомите се појавува пред 35-тата година од животот.
Иако е многу честа појава, сепак многу малку се знае за етиологијата или зошто се случува. На миомите нужно им се потребни естрогенски хормони за нивниот раст. Се верува дека тие се предизвикани од одреден број клетки (клонус клетки) кои имаат зголемена концентрација на рецептори за естроген хормони во нивниот состав и затоа реагираат со прекумерен раст на концентрации на естроген, кои инаку се нормални и вообичаени во циркулацијата. Од ова е очигледна и зависноста од естрогените – доколку се појават кај помлади жени, по правило, растат побрзо и по завршувањето на работата на јајчниците (менопауза), односно по завршувањето на производството на естроген, се намалуваат, но не исчезнуваат.
Поради високата фреквенција на појава на миомите (практично секоја петта жена), тешко е да се зборува за семејна наследност, иако понекогаш се забележува и такво нешто.
Миомот е поретко присутен како еден јазол, обично ги има повеќе, а тие можат да бидат со различна големина или тежина – од неколку милиметри, односно неколку грама, до поголеми од главата на возрасен човек, односно со тежина од неколку килограми.
Матката е градена од 3 слоја ткиво – мукозна мембрана (ендометриум), мускулен слој (миометриум) и тенок слој на перитонеум кој ги покрива сите внатрешни органи (сероза). Миомите се, се разбира, секогаш во мускулниот слој, но со оглед на тоа каде главно се шират во нивниот раст, правиме разлика помеѓу супсерозни, на пример, кон слузницата или сумукозни, или ако остануваат ограничени на мускулниот слој, интрамурални миоми. Оваа поделба е важна поради интензитетот на симптомите што се појавуваат. Според современата класификација, разликуваме 7 нивоа на локација на миомите од 0 – за оние што се целосно во матката, до 7 – за оние што се само прикачени на серозниот слој на матката со нивното стебленце. Овие нивоа се посочени во наодите со бројки од 0 до 7. Иако тие можат да достигнат многу големи размери, обично се бенигни. Малигната промена е многу ретка и е присутна кај помалку од 0,5% од миомите (тогаш се работи за миосарком) и за тоа треба да се сомневаме при секој ненадеен и брз раст.
Симптомите на миомите се некарактеристични: продолжено и обилно менструално крвавење, како и интерменструално крвавење, болни периоди, притисок и болка во долниот дел на стомакот. Многу ретко, симптомите се појавуваат ненадејно и насилно, обично напредуваат бавно во подолг временски период. Најголем број и најрана појава на симптомите има кај миомите лоцирани под слузницата на матката (субмукозни фиброиди), бидејќи предизвикуваат обилно и продолжено крвавење. Од друга страна, фиброидите лоцирани кон абдоминалната празнина (супсерозни) даваат најмалку симптоми, така што жената понекогаш може и самата да забележи целосно нечувствителни јазли во стомакот, кои веројатно растат со години (ако, се разбира, немала гинеколошки преглед долго време). Миомите може да се дијагностицираат и по спонтан абортус или во текот на лекувањето на неплодност, без претходно да покажат никакви симптоми.
Дијагнозата често се поставува со едноставен гинеколошки преглед – гинекологот чувствува зголемена, нерамна, заврзана матка – ова се однесува првенствено на супсерозните и интрамуралните миоми. Субмукозните фиброиди често предизвикуваат проблеми – зголемено и неправилно и болно крвавење – дури и додека се релативно мали и не можат да се почувствуваат при едноставен преглед.
Ултразвучниот преглед секако денес е рутинска метода за процена на бројот, големината и локацијата на миоматозните јазли. Тие можат да се лоцираат на кој било дел од матката – почесто се на телото отколку на грлото на матката – поради релативно малата количина на мускулно ткиво во грлото на матката. Во случај на фиброиди лоцирани под слузницата (субмукозни), понекогаш е неопходно да се изврши хистероскопија за да се дијагностицираат големината, бројот и локацијата на миомот. Станува збор за дијагностичка метода која користи специјален инструмент (со дијаметар помал од 1 сантиметар) – хистероскоп – (кој има своја посебна светлина и оптика за набљудување), за да влезе преку грлото на матката во неговата празнина и да го види точниот број, големина и локација на миомите. Со помош на специјално конструирани, оперативни хистероскопи, јазлите може да се оперираат, т.е. да се отстранат.
Фиброидите обично се третираат хируршки. Доколку постои индикација, потребно е хируршки да се отстранат бидејќи ова е единствениот дефинитивен третман. Досега, ниту еден конзервативен, медицински третман на миомите не можел целосно да ги излечи, туку само да ги намали или да ги реши тегобите. Меѓутоа, денес постојат 3 медицински протоколи кои можат да влијаат врз растот на миомите – прво се почнало со користење препарати кои создаваат хормонална констелација во телото на жената, како менопауза – поради силно намалување на концентрацијата на естрогенските хормони во циркулацијата, миоматозните јазли се намалуваат и атрофираат. Сепак, ефектите не се трајни и по престанокот на терапијата кај помладите жени нивниот раст се јавува побрзо, по правило до големината пред терапијата или уште повеќе, а кај жените терапијата предизвикува силни симптоми на менопауза – топлотни бранови, можна несоница, сувост на вагината и намалување на коскеното ткиво, остеопороза.
Сето ова е особено непријатно за помладите жени. Затоа овие препарати се даваат само на краток временски период, неколку месеци – најчесто пред операција, заради полесно и поекономично извршување.
Друг терапевтски протокол кој се користи во последните неколку години комбинира ниски дози од претходно споменатиот препарат кој ја запира работата на јајчниците и создава состојба слична на менопауза во телото, со што се лишуваат миомите од поддршка за раст. Оваа супстанција е комбинирана со ниски дози на помалку моќен естроген, што ги намалува симптомите на менопаузата или симптомите на дефицит на естроген, кои се главниот проблем или несакан ефект на првата спомената група на лекови, кои влијаат врз растот на миомите. Затоа, овие препарати многу подобро се поднесуваат и можат да се администрираат во подолг временски период. На овој начин, кај жените кои се во перименопауза (на пример, во текот на четириесеттите години), операцијата може целосно да се избегне, која инаку би била неизбежна (најчесто поради обилно крвавење). Третиот препарат, кој се користи веќе десет години, а професионално кажано е селективен модулатор на прогестеронските рецептори, во текот на неколку циклуси на терапија во траење од околу еден месец, може да доведе до значително намалување на миомите, кои можат да останат присутни долго време по прекинот на терапијата. Доволно за некои жени да ја постигнат бременоста што ја посакуваат или да избегнат операција поради претстојната менопауза со поволниот терапевтски ефект предизвикан од земањето на препаратот.
Во никој случај не е неопходно да се заклучи од горенаведеното дека треба да се оперираат сите миоми. Операцијата треба да се изврши кај жени кои имаат тешки тегоби – т.е. неправилно и силно крвавење, болка, потоа ако фиброидите брзо растат – поради сомневање и можност за малигна промена. Поголемите фиброиди треба да се отстранат и кај жени кои имаат намера да забременат и раѓаат или кај кои има неплодност.
Кај повеќето жени, фиброидите не предизвикуваат никакви симптоми или нарушувања, а се откриваат при рутински гинеколошки преглед во втората половина од репродуктивниот период, кога повеќето жени веќе ги исполниле своите репродуктивни желби. Кај нив миомите треба да се следат со редовни контроли, клинички и ултразвук 1-2 пати годишно. Доколку се појават симптоми или забрзан раст, тогаш е време да се интервенира.
Ако операцијата треба да се направи кон крајот на триесеттите и четириесеттите години, а жената повеќе нема намера да раѓа, обично се отстранува целата матка, особено ако има повеќе миоми и ако тие се поголеми (хистеректомија), а јајчниците, ако се во ред, остануваат така што хормоналната функција на јајчниците постои и понатаму.
Доколку се работи за помлада жена која сè уште сака да зачне и да се породи, се прави обид да се отстранат само еден или повеќе миоматозни јазли и на тој начин да се зачува преостанатото здраво ткиво на матката, односно нејзината подоцнежна функција. Тоа обично функционира. Ако миомите не се поголеми од 5 см во дијаметар, ако локацијата на фиброидата го дозволува тоа, се применуваат т.н. техники на ендоскопска хирургија (хистероскопска и лапароскопска), поради помало оштетување на здравото ткиво на матката и со тоа има помали постоперативни последици. Покрај сето ова – и враќањето на секојдневните активности се случува исто така многу порано.
Автор: Дарко Хусар/ специјалист по гинекологија и акушерство
912