На повеќето од нас ни е тешко да го замислиме животот без зборови бидејќи нашите умови се исполнети со апстрактни конструкции кои изгледаат исто толку реални како и физичките предмети.
Повеќето луѓе го учат својот прв јазик во детството и немаат сеќавање за животот пред тој период бидејќи сеќавањата од раното детство се ретки до околу четиригодишна возраст, кога децата веќе течно зборуваат. Сепак, ретки случаи на возрасни кои првпат учат јазик откриваат длабока поделба помеѓу животот пред и по усвојувањето на јазикот.
Меѓутоа, очигледно е дека мислата постои и пред јазикот. Родителите често ги опишуваат своите бебиња како исклучително проникливи. Но, колку точно можат бебињата да разбираат пред да почнат да зборуваат? Ова прашање останува отворено за дебата.
Оваа тема е важна не само за разбирањето на нашите деца, туку и поради нејзината поврзаност со клучните прашања за умот и јазикот, особено во контекст на вештачката интелигенција – што отвора дебати за тоа дали вештачката интелигенција некогаш може да постигне свест или намера.
Ограничувања на мислата пред јазикот
Постојат јасни граници за тоа што бебињата можат да направат пред да го научат јазикот. На пример, повеќето бебиња не се препознаваат себеси во огледалото до околу 18 месеци. Слично на тоа, во класичниот експеримент „А-не-Б“, бебињата под една година имаат тешкотии да разберат дека играчка е преместена од една локација на друга, поради што често ја бараат на првобитното место.
Сепак, бебињата понекогаш нѐ изненадуваат. На пример, многу јазици покажуваат интересна врска помеѓу звуците и формите – зборовите кои опишуваат мазни, тркалезни предмети често звучат „меко“ (како „топка“ или „круг“), додека зборовите за остри предмети звучат „поостро“ (како „шилец“ или „нож“).
Овој феномен може да произлезе од врската помеѓу звуците и движењата на устата и може да биде вроден или стекнат многу рано.
Културата наспроти биологијата во спознавањето
Истражувањето на бебињата открива кои когнитивни способности се биолошки, а кои се обликувани од културата. Неодамнешното истражување на тимот на Жан Реми Хохман во Лион покажува дека бебињата, дури и пред да научат зборови, покажуваат знаци на апстрактна граматика.
Во експериментите, тие категоризирале слики од човечки интеракции (на пример, бакнување или удирање) со доделување улоги како „агент“ или „примател“ и покажале изненадување кога овие улоги биле сменети. Ова е слично на начинот на кој возрасните ги структурираат речениците со субјекти и предмети, што сугерира дека овие концепти се длабоко вкоренети во нашиот мозок.
Ова откритие ја поддржува теоријата на Ноам Чомски дека јазикот е екстериоризација на вродените когнитивни структури. Според ова гледиште, зборовите едноставно пополнуваат веќе постојна ментална рамка обликувана од генетиката и еволуцијата, а не од културата.
Јазикот како алатка за размислување
Чомски тврди дека основната цел на јазикот е мислата, а не комуникацијата – тврдење кое учениците често го оспоруваат со наведување примери на размислување кај кучињата или бебињата.
Ова истражување помага да се разјасни разликата – постои „јазик за комуникација“ (граматика + зборови за споделување мисли) и „чомски јазик“ (поширока, апстрактна граматика што се користи внатрешно). Бебињата можеби го немаат првото, но го поседуваат второто.
Разбирањето на границата помеѓу овие две форми на јазик е од клучно значење за невронауката. Ако се покаже дека најголемиот дел од нашето внатрешно сознание произлегува од биолошки фактори, како што е физичкото обликување на звуците, вештачката интелигенција, поради недостигот на оваа физичка основа, би се покажала инфериорна во однос на човечките и животинските умови.
Од друга страна, ако нашата перцепција за реалноста е во голема мера обликувана од зборови научени преку културата, вештачката интелигенција потенцијално би можела да ја надмине нашата способност за концептуално размислување.
Автор. Томислав Станиќ
912