Огромен е интересот во јавноста во врска со физичката казна, вели Ивана Михиќ, вонредна професорка на отсекот за психологија при Филозофскиот факултет во Нови Сад.

Таа објаснува дека тој интерес има неколку „струи“. Едната ја сочинуваат експерти кои настојуваат да дадат силни пораки дека не постои никаква оправданост или корист од физичката казна. Проблемот настанува кога се јавува друга струја на експерти кои укажуваат на недостатоците во однос на детската возраст, па ја нагласуваат разликата помеѓу повремено физичко казнување и насилство над децата, оправдувајќи го тоа со недостатоците заради возраста, па на тој начин правдајќи го физичкото казнување.

Ивана Михиќ е вонредна професорка на Отсекот за психологија при Филозофскиот факултет во Нови Сад, но и супервизор на активностите во Центарот за ран развој и семејни односи „Хармонија“.

Дали постои ситуација во која физичката казна е оправдана?

– Нема ситуација во која физичката казна е оправдана. Таа секогаш е израз на родителската немоќ да смисли друго решение за ситуацијата во која се нашло детето и да управува со своите лични чувства врзани за однесувањето на детето, ризиците во кои тоа се наоѓа (на пример, ако се изгори, излета пред автомобил и слично) или предизвиците за родителската улога (ниво на внимание кое му е потребно на детето, на пример).

Детето што истрчува на улица пред автомобил е невнимателно и нема да научи да биде внимателно благодарение на удар. Ќе научи дека родителот не сака тоа да истрчува на улица – но тоа не е иста работа. Кога ќе го удри детето, родителот прво ја губи контролата над своите лични чувства. Од перспектива на детето, тоа не е родител кој може да заштити и да даде соодветна поддршка и да води кон стекнување автономија. Покрај него детето не се чувствува сигурно, ниту поврзано со него, нема доверба во неговата вештина да ги препознае неговите развојни потреби и одговори на нив. Без ова чувство на емотивна поврзаност и сигурност – детето не може да се потпре на родителот и со неговата поддршка да ги помине предизвиците за учењето за светот околу себе. Затоа ќе научи дека родителот не сака тоа да го допира шпоретот, на пример, или дека тоа дејство со себе носи казна, но не и како се користи шпоретот на безбеден начин, или во кои ситуации би требало да бара поддршка од возрасен за да биде безбедно

Родителите веруваат дека удирањето по рака кога детето ќе посегне по нешто што не треба, или ударот по задникот кога е непослушно – не е ќотек. Дали се во право и каде е границата помеѓу ќотекот и злоупотребата, ако воопшто ја има?

– Нема никакви потреби да се бараат граници помеѓу овие појави. Тоа е вештачки начин некои груби родителски практики да ги нарекуваме прифатливи. Би требало, како општество, а особено како експерти, да се заложуваме за губење на сите груби практики во однос на грижата за децата. Покрај тоа, имаме обврска да испратиме јасни пораки, но и поуки за родителите за позитивни воспитни практики. Постојат докази за квалитетни воспитни практики. Наместо времето, зборовите и условите за советодавна работа да ги трошиме на барање суптилни разлики помеѓу различни груби воспитни практики, можеме тие ресурси да ги употребиме за разбирање и заложување за квалитетно одгледување на децата.

Секојпат кога родителот го удира детето, тоа е збунето или мотивирано да дознае, или исплашено, или луто, или во предизвик да прифати некоја граница или правило – поради таа своја потреба, детето ја губи довербата во лицето кое би требало да го штити и од кое би требало да учи за светот – па меѓу другото и да учи како да управува со својот страв, лутина, немоќ, фрустрација, неиздржлива желба нешто да проба и слично. Не сум сигурна дека тоа е избор кој би го направиле поголем број родители и кога така би ја разбрале ситуацијата во која се применува физичка казна.

Кога на родителите ќе се обидеме да им го свртиме вниманието дека малото дете, особено бебињата не можат ништо да научат со удирање, најчест одговор е: „Па обидете се вие нешто да му објасните на дете од година или две“. Родителите мислат дека нивна задача е да ги научат на различен начин. Како всушност да се научи едногодишно дете да не ги допира прекинувачите?

– Да, навистина е предизвик за возрасниот да го научи на нешто детето на мала возраст. Сепак, децата на оваа возраст секојдневно учат далеку повеќе и побрзо отколку подоцна во животот. Учењето на деца од рана возраст се одвива многу брзо бидејќи мозокот на децата е многу „пластичен“ и овозможува неверојатни вештини на поврзување, сознавање и развој на вештини. За ова постојат голем број научни докази кои информираат за најквалитетните практики за поддршка во раниот развој и учењето. Доколку нешто не можеме да им објасниме, тогаш тоа не е до нивната вештина на учење. До нас е. До нашите вештини за подучување и грижа за нив и нашето (не)разбирање што значи учење од перспектива на дете.

Тешко е да се обучи некој на начин на кој му е тежок за учење. Децата учат со игра, истражување, пробување, поврзување. Сосема мало дете ќе настојува да го разбере светот околу себе со допир, удирање, комбинирање на други предмети, редење, ставање предмети во устата и слично. Тоа не е затоа што е безобразно и не почитува, туку затоа што околу него се наоѓа нешто што треба да го истражи, па тоа се начините што ги има на располагање.

Поддршката на родителите во учењето е неопходна за детето. Таа е насочена кон тоа да се зајакне детската љубопитност, иницијатива, учество, вештини за донесување одлуки и слично. Тоа родителот го учи, никој не го стекнал однапред.

За да знаеме кои ситуации се предизвикувачки, треба да го следиме детето, да ги запознаеме неговите вештини, да го видиме светот од детска перспектива. Тогаш ќе дадеме поддршка нудејќи назив за она што се случува, за чувството на детето или доживувањето, така што ќе го утешиме детето, ќе го прошириме неговото интересирање и ќе помогнеме во транзицијата. Детето чии потреби за поддршка во ситуации кои за него се тешки и ќе се препознаат навреме, добива силна поддршка од родителите. Тоа родителите го гледаат како детето да соработува.

Конечно, поборниците на дисциплините кои вклучуваат и повремени физички казни често велат: „И нас така нè воспитувале, па станавме луѓе“. Што е одговорот на ваквиот аргумент за ќотекот?

– Наместо експертите да се ангажираат во смислување аргументи за туѓите груби воспитни практики, би било одлично сите заедно да се ангажираме во поддршка на родителите за да го разберат развојот и учењето на детето, да ги разберат начините на кои можат да го поддржат и подучат детето, како и да постават граници и да обезбедат физичка и емотивна сигурност без казнувачки воспитни мерки. Со тоа ќе покажат дека сакаат да го разберат капацитетот на детето, дека се работи во насока да се утврдат вредностите кај детето и слично.

Како да знаеме дека сме на вистински пат кога е родителството во прашање?

– Важно е од првиот ден на животот на детето да се посветиме на меѓусебно поврзување и запознавање со детето. Градејќи силна, сигурна емотивна врска со детето – ќе имаме далеку повеќе шанси да ги развиеме своите вештини за препознавање на потребите на детето, но и да уживаме во детската спремност да соработува и да учи за нас. Од друга страна, грижејќи се за своето ментално здравје, препознавајќи го стресот кој произлегува од родителската улога, правејќи мрежа на поддршка која овозможува да ја прифаќаме и учиме улогата на родител, да си овозможиме времето што му го посветуваме на детето да биде навистина наше, насочено кон меѓусебно усогласување и доживување на припадност како единствена релација преку која се запознава светот.

Автор: А. Цвјетиќ

Извор