Во мојата секојдневна работа се среќавам со многу прашања кои ги поставуваат родителите во врска со правилниот развој на нивното дете. Без разлика дали се работи за прашања поврзани со развојот на јазикот и говорот или прашања поврзани со менталното здравје на децата, повеќето започнуваат токму со овие зборови што ги наведов во насловот. Како родители, иако знаеме дека тоа не е најпаметната работа, ние тежнееме да го споредуваме развојот и способностите на нашето дете со развојот на другите деца во чија средина е нашето дете. Родителите најчесто сами пријавуваат кога ќе забележат дека нивното дете на кој било начин отстапува, без разлика на препораката на педијатарот.
Во повеќето случаи родителите забележуваат дека нешто не е во ред, но дури и тогаш, ако разговараат со некој кој не е експерт, бараат помош на интернет (што често не е најточниот извор на информации) или се обраќаат до член од семејството кој вели: „Во ред е, тој ќе го надрасне тоа“, така што има големи шанси да се изгуби драгоценото време за рана интервенција.
Прашање бр. 1 – „До која возраст моето дете треба да го каже својот прв збор?
Во канцеларија понекогаш слушав информации дека детето го кажало првиот збор на 6-7 месеци. Откако накратко ќе објасниме дека првиот збор е оној со значење, кога детето го користи тој збор конкретно за одредена личност или нешто (на пример, ба-ба е баба и никој друг), тогаш тоа е збор со значење. Првиот збор обично се појавува околу една година возраст на детето.
Прашање бр. 2 – „До која возраст моето дете треба да кажува реченици?“
Зборовите може да се комбинираат во реченици само кога има доволен речник во вокабуларот на детето за воопшто да може да ги комбинира во реченици. Кога детето ќе достигне речник од педесет или двесте збора, тие може да се комбинираат во реченици од два или три збора, како што е „Мамо, дај ми малку вода“, „Види, мечето лежи“… Дете со нормален развој, до овој речник стигнува на околу две години, со забелешка дека секое дете е индивидуално и се земаат предвид други фактори при индивидуалната процена.
Прашање бр. 3 – „До која возраст моето дете треба правилно да ги кажува сите гласови?“
Одредени гласови се појавуваат на одредена возраст кај детето, но тоа зависи од многу фактори, како што се моторните вештини, генетската предиспозиција за тешкотии во изговорот, дали детето јаде цврста храна (џвака), дали е изложено на комуникација со врсниците, или е премногу изложено на екрани итн. Сепак, постојат упатства на која возраст кој глас треба да се изговара правилно, иако типот на грешка што детето ја прави е исто така важен за вклучување во терапијата. На пример, звукот /Р/ се толерира до 5,5 години, но ако детето на 4,5 години го изговара како заден звук (француски ррр), тогаш веднаш го вклучувам во вежби за да не се прави погрешен изговор. Ова се другите звуци и возраста кога треба да се изговараат правилно:
1 година – а, о, е, п, б
2 година – и, у, ф, в, т, д, н, њ, м, к, г, х, ј
3 години – с, з, ц, ш, ж, л, љ
4-5 ч, ќ, џ, ѓ, р.
Прашање бр. 4 – „До која возраст моето дете треба да може да чита (течно)?“
Ова е малку покомплексно прашање и бара таков одговор. Сите се согласуваме дека читањето не е вродена способност и се практикува и тренира – со читање. До 3. одделение во редовното основно училиште читањето сѐ уште е автоматско, така што дислексијата не се ни дијагностицира пред таа возраст. Сепак, можно е порано да се препознае предиспозиција за тешкотии во читањето, дури и во предучилишна возраст, кога се развиваат вештините за претчитање и пишување. Би било добра идеја да направите сеопфатна процена на вештините за претчитање и пишување (има стандардизирани тестови) во предучилишна возраст ако забележите дека вашето дете има тешкотии со одреден тип задача, дури и ако ви кажале на училишното тестирање за прво одделение дека сè е во ред. Премногу често се среќавам со деца кои треба да бидат вклучени во логопедскиот третман поради тешкотии со читањето за да откријам дека „сѐ било во ред“ на приемниот тест за училиште.
Прашање бр. 5 – „До која возраст моето дете треба да може правилно да држи молив?“
Правилното држење на моливот е клучно за развивање фини моторни вештини и уредно пишување. Се препорачува децата да го совладаат правилното држење на моливот околу 6-7-годишна возраст, кога повеќето деца почнуваат со формално образование. Важно е да се поттикне правилното држење преку игра и вежби бидејќи тоа ќе им го олесни пишувањето и ќе ги намали шансите за развој на непријатност или проблеми со рацете подоцна во животот. Правилно држење на моливот не е само важно за уредно пишување, туку може да влијае и врз долгорочното здравје на раката и зглобот на детето. Ако детето не го држи правилно моливот, може да настане мускулна напнатост, што може да доведе до непријатност или болка додека пишува, а понекогаш дури и до трајни проблеми со раката.
Децата често природно се приспособуваат на правилното држење на моливот, преку секојдневни активности кои вклучуваат фини моторни вештини, како што се цртање, боење или редење мали предмети. Во секојдневните активности можете да им помогнете на децата да ги развијат овие вештини преку разни игри и активности, како што се играње со пластелин или глина, составување сложувалки со мали парчиња, вежбање со затворачи и прицврстувања и користење пинцети или стапчиња за носење мали предмети. Исто така, постојат различни видови специјални моливи и држачи за моливи, кои можат да им помогнат на децата да го усвојат правилниот стисок.
Значи, ова се некои од најчестите прашања со кои се среќавам речиси секој ден. Се надевам дека помогнав да се разјаснат некои од нејаснотиите што можеби ги имате во врска со јазикот и/или говорот. Конечно, еден совет: следете го вашето внатрешно чувство и ако забележите дека вашето дете има специфичен проблем со развојот на јазикот и говорот, контактирајте со логопед.
Автор: Маја Винцек Слунјски/ логопед
912