Покрај сите промени што новороденчето ги донесува во своето семејство, терминот „невроризично дете“, ако не е добро објаснет и прифатен од родителите, може со себе да донесе уште повеќе неизвесност и стрес.
Иако во медицинската документација често го пишува во дијагнози, важно е да се истакне дека не се работи за болест. Меѓу другото, ниту за вистинска дијагноза. Тој термин е воведен за да се издвои онаа група деца што текот на бременоста, породувањето или краткиот период по раѓањето не го поминале целосно оптимално, па за последица може да имаат оштетување на мозокот. Терминот се воведува заради подобро планирање на следењето на растот на детето и развојот, како и што порано вклучување во дијагностички и тераписки постапки. Ако детето носи одреден невроризик, тоа никако не значи дека нужно ќе има невролошки последици и отстапки во развојот. Повеќето невроризични деца, особено оние со низок невроризик, имаат добар невро-развоен исход.
Кога зборуваме за невроризик?
Невроризик може да се јави врз основа на анамнестички податоци за невролошки болести во семејството, претходни спонтани абортуси или компликации во бременоста.
– Гестацијски дијабетес
– Гестацијска хипертензија
– Прееклампсија
– HELLP синдром
– Инфекции или трауми во бременоста
– Интраутерин застој на растот
– Вештачко оплодување
– Повеќеплодна бременост.
Најчесто невроризикот се јавува врз основа на перинаталниот период кој го опфаќа периодот непосредно пред, во текот и по породувањето.
Некои од перинаталните фактори за ризик се:
– Прерано родени деца (недоносеност, прерано раѓање)
– Деца со премала породилна маса (недостатоци, хипотрофија)
– Заканувачка хипоксија (лош наод на кардиотокографија, меконијална плодова вода и други знаци на интраутерино страдање)
– Низок индекс на виталност на новороденчето
– Перинатална асфиксија
– Хипоксично-исхемично оштетување на мозокот
– Крвавење во мозокот
– Некои малформации на плодот.
Првите денови по раѓањето исто така може да донесат тешкотии во приспособувањето на детето или компликации во раниот постнатален период кои може како последица да го имаат невроризикот.
Тоа се, на пример:
– Хипогликемија на новороденче (ниско ниво на шеќер во крв)
– Развој на респираторен дистрес синдром (отежнато дишење)
– Срцева маана која доведува до слаба оксигенација на крвта (мешање на венската и артериската крв)
– Апнеја (прекин на дишењето)
– Конвулзија на новороденче
– Перинатална инфекција (сепса, менингитис).
Во клиничката практика невроризикот се дели на висок и низок бидејќи со себе носи различна зачестеност на невро-развојните последици.
Ниско невроризично дете
За низок ризик се смета постоењето на до 2 анамнестички ризик-фактори, постоење на благи невро-развојни знаци, благо абнормални квалитети на спонтани движења или деца со наод на благо, некомплицирано крвавење на ултразвук на мозокот.
Високо невроризично дете
За висок невроризик се смета постоењето на повеќе од два анамнестички ризик-фактори:
– Знаци на јасни и долги присутни отстапки веќе од рана доенечна возраст
– Наод на јасно абнормални квалитети на спонтани движења
– Поголема стапка на крвавење во мозокот
– Знаци на недостиг на кислород на ултразвук на мозокот
– Деца со перинатален мозочен удар.
Невроризично дете и процена на состојбата
Во зависност од стапката на невроризик, во следењето на невро-развојот надлежниот педијатар главно вклучува и невропедијатар и детски физијатар. Според потребите, се работи за дополнителна дијагностична обработка. Тоа е ултразвук на мозокот кој треба да се направи што порано бидејќи тогаш сигурноста на наодот е поголема.
Останатите анализи вклучуваат:
– Поопширна метода на процена на квалитетот на спонтаните движења – се покажала прогностички најдоверлива
– Електроенцефалографија (снимање на електричните мозочни активности)
– Видни и слушни евоцирани потенцијали
– Магнетска резонанција на мозокот и другите органи.
Ако постои сомневање или веќе е присутно невро-развојно отстапување, пресудна е раната интервенција заради пластичноста на мозокот. Имено, во младиот мозок процесите на создавање синапси и поврзување на мозочните патишта се во многу интензивен развој и постои голема можност за приспособување и преземање функции. На тој начин се избегнуваат или ублажуваат последиците од оштетување на мозокот. Клучна улога во раната интервенција имаат терапевтите, кои неретко поминуваат најмногу време во едукација на родителите, водењето и практичната работа со децата.
Невроризично дете и следење на динамиката на развојот
Како што невро-развојот, особено во првата година од животот, е многу интензивен и детето напредува од недела во недела, нужно е следењето на динамиката. Во процена на невро-развојот ни помагаат стандардизирани мерни инструменти и техники за процена според возраста на детето. Ако детето е родено предвреме, потребно е приспособување на возраста. Кај голем невроризик има повеќе неповолни фактори, како податоците за поголема стапка на крвавење во мозокот или значаен недостиг на кислород. Неретко се присутни раните невро-развојни отстапки, видливи веќе во движењето на детето во првите 2-3 месеци од животот. Тогаш има поголем ризик од потешки невро-развојни отстапки, различни степени и облици на церебрална парализа, епилепсија, оштетување на видот и слухот, ментална ретардација и отстапки во комуникацијата.
Кај нискиот невроризик, раниот невро-развој не мора да покаже отстапки бидејќи благите дисфункции може да дојдат до израз дури на поголема возраст кај детето, на пример:
– Несмасност
– Благи невромоторни отстапки
– Забавен јазично-говорен развој
– Нарушување во концентрацијата
– Хиперактивност
– Специфични пречки при учењето.
Невроризично дете и раната интервенција
Поимот рана интервенција не се однесува само на доенечкиот период, туку и на времето по навршената прва година од животот, ако во некој сегмент на невро-развој се забележи дека детето заостанува. Затоа често е потребно подолго невро-развојно следење на повеќе специјалности бидејќи во рана доба не е можно за сите сегменти на невро-развојот сигурно да се прогнозира исходот. Ако родителот или педијатарот се сомнева во невро-развојното отстапување, најголема грешка е предолго да се одложуваат процената од страна на стручно лице и интервенцијата, ако е потребна. Притоа не е можно да се издвои една специјалност, туку најдобриот пристап секогаш е мултидисциплинарен и надополнувачки. Се приспособува на детските потреби во зависност од стапката на невроризик, возраста и невро-развојните тешкотии што ги покажува.
Автор: Горан Кракар, невропедијатар
912