Моторичкиот развој на здраво дете се одвива сосема спонтано според природните закони на движење. Детето самостојно ќе ги научи сите моторни дејства и затоа не е неопходно да го „учиме“ да седи, да стои, да фаќа, да оди, пишува физиотерапевтот Марина Ковачевиќ.

Моторичкиот развој на здраво новороденче, доенче и мало дете се одвива целосно спонтано, според природните закони и е директно зависен од анатомската и функционалната адекватност на централниот нервен систем. Кај новороденчињата, моторичките модели имаат рефлексна природа.

Во најраните месеци од животот движењето е одраз на состојбата и однесувањето на детето. Некои автори различно го опишуваат моторичкиот развој бидејќи тие земаат различни проценти од децата (кои достигнуваат одредена способност) како критериум за „нормално“, а познато е дека постојат опсези во кои се случуваат одредени настани.

Текот на моторичкиот развој се одредува со генски одредени обрасци на развој, но истовремено е стимулиран од дразби од околината на кои мозокот реагира со сложени реакции од автоматска природа. Ова му овозможува на детето постојано да ги подобрува своите моторички вештини. Детето се раѓа со одредени можности/способности кои понатаму ги развива и ги подобрува. Клучните настани во моторичкиот развој на новороденчињата и доенчињата се нарекуваат развојни пресвртници. Тоа се периодите кога детето треба да знае и да може да направи нешто, а покрај квантитетот, важен е и квалитетот на извршување на одредена моторичка активност.

Врската помеѓу моторичкиот и менталниот развој

Општото правило на моторичкиот развој е редоследот на развојот од глава до петици, така што првата пресвртница е контролата на главата проследена со контрола на телото, рацете, торзото и нозете. Усвојувањето на главните моторички функции (контрола на главата, странични преместувања во лежечка положба, седење, стоење, одење, лазење, фаќање) се одвива целосно спонтано. Детето целосно самостојно ќе ги научи сите моторички дејства и затоа не е неопходно да го „учиме“ да седи, стои, фаќа, оди. Помеѓу моторичкиот и менталниот развој постои поврзаност и големо заемно влијание, па затоа често се користи терминот „психомоторен“ развој.

Развојот се одвива во одреден редослед, така што во просек пресвртниците се случуваат во одреден временски период или околу наведените временски периоди. Познавањето на развојот на моторичките вештини на детето ни овозможува да знаеме кога може да се очекува моторичка активност во развојот. Ова ни овозможува да го следиме текот на моторичкиот развој. Менталниот развој на детето има исклучително влијание врз моторичкиот развој бидејќи детето преку љубопитноста ги испитува своите способности и стекнува нови знаења.

Развој на движење во првата година од животот

Моторичкиот развој на детето се забележува во абдоминална положба, на грб и во странична положба.

Развој на моторички вештини во стомачната положба до лазење и стоење

– Фаза на новороденче (првиот месец од животот) е фаза во која детето се обидува да се организира, се приспособува на надворешниот свет, ја запознава околината и го воспоставува својот ритам на будност, спиење и хранење. Новороденчињата и малите доенчиња лежат на стомак во свиткана положба. Заобленоста ги зафаќа и горните и долните екстремитети. Поради силното искривување на нозете, карлицата се крева од земја, па тежината на телото на лицето, градите и подлактниците е странично на телото. Главата се потпира на лицето и се навалува настрана, така што дишните патишта се слободни и овозможуваат нормално дишење. Новороденчето не може да ја сврти главата на другата страна без да ја допре земјата. Детето се наведнува и ги истегнува рацете и нозете.

– Во вториот месец од животот, флексијата на зглобовите се релаксира, почнуваат да се опуштаат стиснатите тупаници. Големите зглобови сѐ уште се свиткани. Ако ставите играчка на дланката на детето, цврсто ќе ја стегне и ќе ја држи кратко време. Детето почнува да се интересира за околината и почнува да ја крева главата по неколку секунди, потпирајќи се на рацете (блиску до телото и свиткано во лактот). Рацете се полузатворени или отворени, а палците се надвор од рацете. Повеќето деца на оваа возраст можат да го фиксираат погледот.

– Од третиот месец детето почнува да одржува рамнотежа, а предуслов за тоа е лактите да бидат пред линијата на рамото, да се намали силната флексија (свиткување) во карлицата и тежината на телото да се помести од градите до абдоменот. Оваа фаза се нарекува „лактно-карлична поддршка.“ Само од оваа положба детето може непречено да ја сврти главата. Се препорачува доенчињата да спијат на грб. Во текот на денот дозволете му на вашето дете да лежи на стомак и да комуницира со вас за да ги зајакне мускулите. Во оваа поза детето може да ја држи главата крената некое време и да ја истражува околината со ротирање на главата од двете страни.

– На четири месеци детето може да ја пренесе рамнотежата на едниот лакт за да ја ослободи другата рака за да го фати предметот. Притоа се потпира на лактот и карлицата од едната страна, а коленото од другата страна го влече напред до 90 степени, потпирајќи се и на него. Со слободната рака фаќа предмети и веднаш ги става в уста.

– Во петтиот месец од животот детето почнува да се крева уште повисоко од земјата со тоа што ги испружува рацете и се потпира на коренот на дланката. Ако не може да го фати предметот, детето се потпира на стомакот и ги крева рацете како да плива.

– На возраст од шест месеци детето развива сигурна потпора на дланките и раширените раце, потпирајќи се на бутовите. Моторичкиот развој во петтиот и шестиот месец од животот се карактеризира со фаза наречена „поддршка на раце-карлица“: детето се крева повеќе и повеќе, така што на шестмесечна возраст целосно ги продолжува лактите и се потпира со отворени раце. Тежината на телото се преместува од стомакот до карлицата.

– Со полни седум месеци се усовршува функцијата на потпирање на рацете и детето се движи наназад, а тежината ја носат рацете и бутовите. Така детето учи да ги оптоварува нозете, додека страничното движење се постигнува со „една тупаница-карлица“. Почнува да се врти од стомакот кон грбот, координирано, контролирано, без да ја „фрла“ главата, со учество на двете раце и нозе. Се развива странична положба во која детето се потпира на лактот на едната рака, карлицата и бутот. Доколку на овој начин не може да стигне до саканиот предмет, ќе се крене до подадената рака, потпирајќи се на дланката. Детето почнува да се повлекува преку душекот. Рацете се свиткани, а нозете се испружени и не учествуваат. Ова се нарекува воено ползење. Тоа не е „вистинско“ лазење. Урамнотежените движења на рацете му претходат на заземањето позиција со четири нозе.

– Детето на осум месеци успева да ја подигне карлицата од подлогата и на тој начин ја открива „потпората за тупаница-колена“. Тоа сè уште не може да ползи бидејќи му недостига пренос на тежина на страна. Детето почнува да лази потпирајќи се на раширените раце и колена, карлицата е подигната, а колената се со ширина на карлицата. На осум и пол месеци детето може да се повлече во клекната положба.

– Во деветтиот месец детето го совладува преносот на телесната тежина настрана и создава услови за движење напред. ‘Рбетот е испружен, долните нозе паралелни, а стапалото ја следи линијата на потколената.

– Во десеттиот месец од животот детето може да оди со предмети и да се потпира на рацете и нозете. Прво едната рака оди напред, спротивната нога, спротивната рака и потоа повторно ногата. Со десет месеци, функцијата на рацете се подобрува. Од лазење лесно преминува во косо седечка положба и повторно од седење во лазење. Ако е доволно стабилно и сигурно, детето може да стане и да открие „потпора за тупаница“ или „одење на мечка“. Од оваа положба детето може да стане во стоечка положба на десет или единаесет месеци.

– На дванаесет месеци се појавуваат првите независни чекори напред. Почетното одење се разликува од развиеното одење. Во почетокот детето оди со повеќе или помалку раширени нозе, а рацете му помагаат да одржува рамнотежа. Во текот на единаесеттиот и дванаесеттиот месец, детето ги комбинира движењата на рацете и почнува да игра така што става помал предмет во поголем, го вади предметот, го носи и го испушта кога сака.

– На тринаесет месеци детето може да оди самостојно, а основата на поддршката сега е потесна. Способно е да застане во средината на собата, да го промени правецот на одење и да стане во слободен простор.

Автор: Марина Ковачевиќ, психотерапевт

Извор