Кражбата, како и другите помали деликвенции како лажење, измама и слично, не се настани што се случуваат сами по себе. Тие се случуваат во посебни ситуации и со посебна намена. Кога ќе се соочите и со мало дете и со постар ученик со прашањето – зошто, кога ќе се обидете да откриете кој е мотивот на кражбата, тешко дека ќе добиете одговор.
Ученикот може да се засрами и исплаши и да се чувствува виновен кога ќе се препознае кражбата, може да лаже од срам, но може да се случи и да не знае и исто така да одговори со „не знам“. Сторителите можеби не се свесни за причините и вистинските мотиви за ситни деликвентни дела. Самата кражба може да има многу мотивации. А приказната за присвојување нешто што не е наше започнува многу рано.
Малите деца навистина не разликуваат зошто некои работи се дозволени, а други не, но ние ги учиме на тоа. Детето почнува да го доживува светот според принципот на задоволство: што сака, би сакало веднаш да го има. Она што детето го учи многу години, уште од постепеното совладување на доенчето на фактот дека не може да се храни, забавува, чисти и утеши во иста секунда, е да се справи со фрустрациите на неговите потреби. На бебешка возраст, тие фрустрации се од еден тип, колку повеќе децата растат, фрустрациите се менуваат, а ако се соодветни на возраста низ годините на развој, помагаат да се напушти принципот на задоволство заради принципот на реалноста.
Принципот на реалноста вели дека не може сѐ да се поседува веднаш штом се појави потреба. За поседување различни духовни, академски и материјални добра потребен е или труд, или работа, или трпение, или поволни околности, или повеќе од овие работи заедно, а фрустрацијата треба да се поднесе дотогаш. Ако родителите премалку го фрустрираат детето, па добива сѐ што сака, или премногу го фрустрираат без разумни и вистинити објаснувања и причини, па тоа е премногу желно и лишено од нешто, а не разбира зошто, неговите потреби можат да бидат неумоливи и може да се обиде да го добие она што не го добива – со крадење.
Понекогаш, и често, она што детето го присвојува е симбол за нешто друго што му треба. Можат да крадат од блиски луѓе од восхит, љубомора, завист или да бидат поблиски со таа личност чие друштво, нежност и внимание им недостига. Приказната за присвојување туѓи работи се очекува да се разреши на многу помлада возраст, а навистина е така во повеќето случаи.
Па, што се случува кога краде постар ученик во основно училиште?
Бидејќи кражбата не е едноставно условена од потребата од туѓ скејтборд, чоколада во продавница и слично, на прашањето „зошто крадеше?“ тешко се добива одговор од учениците. Како внатре да има непријатност, некоја длабока потреба кражбата само да „гребе“ на површината, а потоа продолжува да „чешка“. На површина, учениците можат да крадат за да се докажат во општеството, да купат пријателство, да бидат популарни или да добијат некаков статус во групата. Но, останува прашањето – зошто оваа потреба е толку голема да се прибегне кон нешто што може да донесе значителна осуда и срам. Ученик кој краде на оваа возраст всушност кажува нешто. Тоа е еден вид апел, но е нешто толку интимно што би било подобро да се каже и покаже поинаку.
Нешто е изгубено во историјата на растењето и семејните односи штом на површина излегува како потреба за вакво однесување.
Затоа, во рамките на семејството, овие историски фокуси можат да се откријат и излечат само во сегашно време. Потребно е многу преиспитување и од родителите и од детето. Општеството нема ниту интерес, ниту грижа, ниту трпение квалитетно да се справи со овој проблем, освен да го санкционира однесувањето и да го препознае сторителот како некој што крадел. Општеството нема ни интимно знаење за семејната динамика.
Можеби звучи како парадокс, но понекогаш ученикот не сака родителот да го разбере, туку тој чин да биде осуден и обвинет од родителот за полесно да се справи со чувствата на вина. Родител кој не покажува загриженост и е веќе премногу воздржан и не реагира, може да изгледа незаинтересирано или ладно да го отфрла своето дете, што дополнително ја зголемува штетата во ситуацијата. Родителот, во уште полоша верзија, може да биде тивок соучесник. Не се чуди од каде таа топка, рекет, мобилен телефон во куќата, како детето едноставно да го „нашло“ сето тоа и му дозволува да го чува. Родителот не стекнува доверба со тоа, туку е експлоатиран.
Важно е да се разбере дека со учениците од овие години треба да се води внимателен и трпелив разговор без навреди и критики. Бидете отворени, бидете сочувствителни, покажете грижа. Затоа, најважна е првата реакција на родителите, по можност без создавање скандал, но со подвлекување на опасноста од таквото однесување и краткорочните и долгорочните последици. Исто така, важно е да се утврди кој бил мотивот за такво нешто, имајќи предвид дека одговорот може повеќе да биде во доменот на интимните човечки потреби – за личните и семејните прашања, за кои мора да се има волја отворено да се разговара..
Автор: д-р Оливера Алексиќ Хил/ детски психијатар
912