Родителите обично можат да препознаат кога нивното дете не се развива како другите деца на иста возраст, но без помош од физијатар тешко е да се утврди дали детето навистина има моторни пречки. За да бидете сигурни, важно е да посетите физијатар и доколку има проблем, да започнете со физикална терапија што е можно поскоро.

Д-р Мирна Томашковиќ, специјалист по физикална медицина и рехабилитација во поликлиниката „Кроација“, Хрватска, објаснува зошто е важно да се започне со терапија што е можно порано.

Која е разликата помеѓу преглед од педијатар и педијатриски физијатар и кои се дополнителните придобивки?

-Педијатриската грижа опфаќа следење на растот и развојот на детето, систематски прегледи, советување на родителите, вакцинирање и дијагноза, третман и следење на детските болести. За време на прегледот, педијатрискиот физијатар дополнително внимание ќе посвети на детална процена на невромоторниот развој на детето и комплетниот локомоторен систем.

Како изгледа детскиот физијатриски преглед, од што се состои?

-За време на прегледот, педијатрискиот физијатар ќе ги процени моторните активности на детето, држењето на телото, координацијата и рамнотежата, мускулниот тонус и статусот на ‘рбетот и периферните зглобови. Прегледот се состои од набљудување на спонтаната активност на детето, испитување на мускулната сила и опсегот на движење на ‘рбетот и зглобовите. За време на прегледот, во зависност од состојбата и возраста на детето, може да се применат одредени автоматски тестови за држење на телото, тестови за процена на координација, рамнотежа, фина моторика и графомоторни вештини. Важен дел од прегледот е воспоставувањето добра и позитивна комуникација со детето и родителот, со што се постигнува подобра соработка на детето при прегледот, но и подобар увид во различни развојни области. Пристапот кон секое дете е индивидуален и сеопфатен.

Што може да утврди лекарот при ваков преглед?

-За време на прегледот, лекарот може да го процени развојниот статус на детето, како и степенот на ризик за понатамошен развој. Испитувањето може да идентификува различни невромоторни отстапувања, од кои некои се благи, минливи и имаат добра прогноза, до позначајни тешкотии кои можат сериозно да го нарушат понатамошниот моторен развој. Прегледот може да открие различни оштетувања на ‘рбетот и периферните зглобови. Понекогаш моторните тешкотии можат да бидат поврзани и со други области, како што се јазично-говорниот развој, хранењето, визуелното функционирање.

Кои се најчестите детски болести или нарушувања и како се лекуваат?

Најчести состојби во областа на физијатарот се доцнење во моторниот развој, нарушување на мускулниот тонус, церебрална парализа, разни деформитети на ‘рбетот и зглобовите, состојби по разни повреди на коскениот и зглобниот систем, состојби по траума на мозокот, разни повреди на периферните нерви. Терапевтскиот пристап е индивидуален, вклучува примена на различни методи на кинезитерапија, работна терапија, терапија со сензорна интеграција, терапија со помош на роботи. Во некои случаи се користат различни помагала (шини, специјални чевли, протези, помагала за одење) кои овозможуваат движење, го олеснуваат движењето или спречуваат развој и прогресија на деформитетите на ‘рбетот и зглобовите. Рехабилитацискиот пристап во голема мера се потпира на родителите, кои многу често ги изведуваат вежбите според упатствата на терапевтот дома. Затоа, важен е отворен и искрен пристап и воспоставување добра комуникација и доверба со родителите.

Кои се предностите од раното откривање на нарушувањата и колку успешно се лекуваат кај децата?

-Раното откривање на нарушувањето е исклучително важно бидејќи дава можност за спречување на понатамошна прогресија на нарушувањето, а често и делумно или целосно закрепнување по оштетувањето. Невропластичноста е способност на мозокот да се приспособи на новите услови преку реорганизирање на невронските врски и синапси. Во практика, тоа значи дека со одредени процедури, како што се повторување на движењата во рамките на целните вежби, можеме да ги активираме процесите на невропластичност и на тој начин да подобриме или да вратиме одредена функција. Пластичноста не се губи со растењето, но процесите на пластичност се поизразени на порана возраст. Колку подоцна го започнуваме третманот, толку повеќе се усвојуваат одредени абнормални обрасци на држење и движење, кои стануваат навика и потешко се коригираат.

Кога треба да се стимулира моторниот развој, а кога треба да се остави да тече неговиот природен тек?

-Потребно е да се знаат пресвртниците на правилниот моторен развој и временските рамки за усвојување на одредена активност. Важен е и начинот на извршување на одредена активност, а не само временската рамка. Сепак, ниту едно дете не е исто и иако уредниот развој има идентични основни карактеристики, тој сепак се разликува од дете до дете. Може да се случи детето да усвои одредена моторна активност малку подоцна од своите врсници, но тоа не значи дека нема да напредува и да се развива правилно. На пример, често околината очекува детето да прооди кога ќе ја достигне првата година од животот. Сепак, повеќето здрави деца родени во термин ќе проодат до 16-месечна возраст. Не можеме да кажеме дека детето е девијантно во развојот ако има една година и уште не оди, а другите знаци на развој се нормални. Некои деца ги „прескокнуваат“ и вообичаените развојни фази. Околу 10%, а според некои автори дури 30% од здравите деца никогаш не ползеле и сепак имале уреден развој. И покрај тоа, од исклучителна важност е детето во одредена развојна фаза да стекне способност самото да го добие она што го сака, бидејќи на тој начин го учи и го испитува светот. Затоа, нема да дозволиме детето значително да заостанува зад своите врсници и секако тогаш ќе препорачаме поттикнување на моторниот развој, но потребно е добро да се знаат „дозволените“ временски рамки на клучните развојни настани.

Дали генетски одредените моторни предиспозиции можат да се подобрат со рана стимулација и вежбање (на пр., умешност, способност за спортување итн.)?

-На правилно развиеното дете треба да му се дозволи да го истражува светот, да ги развива своите моторни, комуникациски, говорни и други вештини, со играње во семејството и со своите врсници. Во детството, родителот го поттикнува целокупниот развој на детето со спроведување „baby-handling“, односно правилно справување со секојдневните активности. За време на детството можеме да го надградиме, поттикнуваме и подобриме извршувањето на моторните активности со вклучување на детето во спорт бидејќи мозокот „учи“ и може да учи цел живот.

Извор