Концептот за правата на децата во нашата поширока јавност предизвикува спротивставени ставови секогаш кога се зборува за правата на децата, смета Бранкица Станојевиќ, детски психолог со повеќе од три децении искуство во работа со деца.

Не е ништо ново што голем број возрасни луѓе кои со самото спомнување на фактот дека детето треба да ги има своите права го поставуваат и прашањето за обврските. Како едното да го исклучува другото. И како да забораваат дека ние, возрасните, го градиме односот на децата кон обврските. Нивните родители, воспитувачите, наставниците.

-Концептот дека детето има некои права е во спротивност со традиционалниот и патријархален став кој преовладува во нашето културно наследство и подразбира дека децата се предмет на образование, а не негови активни учесници. Децата таму се гледаат како суштества на кои треба униформно да им се „истурат“ одредени правила, норми и знаења, без оглед на нивните индивидуални разлики и во согласност со однапред поставените стандарди и очекувања. Од децата се очекува да послушаат и да настапуваат. Во овој концепт родителите се пренесувачи и извршители на воспитно-образовниот процес. Овој тип однос родител-дете се рефлектира во комуникацијата на ниво „замолчи, слушај и прави што ти е кажано“. Спротивно на тоа, корпусот на правата на децата имплицира дека воспитувањето е интеракција помеѓу две лица, едното возрасно и зрело, а другото во развој – објасни Бранкица Станојевиќ.

Како што вели таа, секое дете е индивидуа со специфични потреби и можности и е активен учесник во воспитно-образовниот процес, што потоа подразбира сосема поинаква комуникација. Проблемот е што одреден број родители не се доволно квалификувани за активна и конструктивна комуникација со децата што го надминува традиционалистичкиот пристап.

-Факт е дека кај нас не е планирано обезбедување поддршка на родителите и зајакнување на нивните родителски компетенции. Родителите се оставени сами на себе и се снаоѓаат најдобро што знаат. Во исто време, општествениот контекст се промени толку многу, што искуствата на претходните генерации се целосно бескорисни. Во таа ситуација, кога старите обрасци не даваат резултати, а родителите не знаат како да постапат поинаку, често се чувствуваат беспомошно и исплашено, поради што понекогаш реагираат со лутина и незадоволство. Потоа се свртуваат кон случајни пребарувања на интернет или литература, каде што има голема разновидност на секакви совети и упатства – истакнала Станојевиќ.

Според неа, некои се снаоѓаат и наоѓаат помош, но голем дел од нив остануваат во уште поголема конфузија. Како друг извор на отпор кон правата на децата, Станојевиќ го посочува фактот дека тие се сметаат за финален производ, а не како процес, но и дека децата се согледуваат целосно надвор од контекстот.

-Овде повторно се поставува прашањето како се разбира детството и неговото значење за формирањето на личноста. Вредностите што ги развиваме кај децата и начинот на кој се однесуваме и комуницираме со нив се основата на идното функционирање. Ќе бидеме на вистинскиот пат кога наместо родителскиот став „нема да ми забрануваат детските права да го удрам детето кога е потребно“, ќе дојдеме до желба да разбереме зошто имаме потреба да удираме дете и што да преземеме превентивно, за воопшто да не се појави оваа потреба – вели Станојевиќ.

А што со децата насилници?

Ситуациите во кои децата прават страшни злосторства продолжуваат од ден на ден, а една од последните што ја шокира целата јавност е онаа во која тринаесетгодишно момче уби 13 овци. И во тој случај, возрасните, речиси едногласно, го осудија детето барајќи најстрога казна за него. Па дури и кога се дозна во какви ужасни услови пораснало момчето, многумина се мислеа дека не треба да му се помогне, туку само да биде строго казнето.

Според Станојевиќ, децата како најбеспомошни и најслаби делови од општеството, секогаш се први на удар на разни психо-социјално проблематични настани. Дури и кога тие самите се во улога на сторители, обично подоцна излегува дека овие деца претходно биле жртви. И тука се во прашање повеќе фактори.

-Сведоци сме на зголемување на социјалната патологија, во пораст е и нивото на стрес во секојдневниот живот, во пораст се и психичките болести. За очекување е сето тоа да има негативно влијание врз децата и тие да бидат меѓу првите што ќе ги трпат последиците – објаснува Станојевиќ.

Според неа, ако веќе го знаеме ова, треба да бидеме проактивни и да одговориме на случувањата во форма на амортизација и намалување на овие фактори на ризик. За тоа, сепак, ни треба организација на институционални форми на планирање помош и советодавна работа со деца, родители и цели семејства.

-Ги поставуваме децата како најголема вредност, но проблематично и интензивно штедиме на психолози, педагози, дефектолози, воспитувачи, наставници и други чинители на детскиот развој. Професионалци кои се занимаваат со детска заштита ги има симптоматично малку и тие спаѓаат во најниско платените професионални категории – заклучила Станојевиќ.

Извор