Нормално е новата литература за деца да ги одразува духот и вредностите на новото време – да има повеќе девојчиња како главни јунаци во приказните, да се зборува за различностите, за отуѓеноста на современиот човек, за современите пандемии, за еколошките катастрофи, за бегалските кризи… Литературата за деца треба да разбуди емоции, да ги натера на размислување и да ги поттикне да бидат подобри и похумани луѓе, смета Елизабета Баковска, писателка и книжевна теоретичарка

Во литературата за деца веќе подолго време е пролет. Постојано се оживуваат нови ликови, се објавуваат нови сказни, сликовници, дела, се обелоденуваат нови автори, илустратори, издавачки куќи… Во секој сегмент се осовременува детската книжевност. Добива еден модерен израз, поемпатичен, подостапен за детскиот светоглед, приспособен на новите времиња. Се раѓа нова генерација на сликовници и од домашни автори и од странски. Се зголемува продукцијата, креативноста е во цут, а напредокот е повеќе од видлив.

Биби и Боби за сегашните деца се она што за нас беше Зоки Поки

Елизабета Баковска, писателка за деца и возрасни и книжевна теоретичарка, смета дека во однос на литературата за деца, последниве години е видливо зголемувањето на бројот на книги за деца преведени на македонски јазик, а особено и на оние напишани од македонски автори. Дури има и една галопирачка продукција на книги за деца – во секоја подобро снабдена книжарница денес може да најдете еден куп нови наслови.

– Имаме дури и нови издавачки куќи кои се занимаваат, пред сè, со литература за деца, како Сказнувалка или Чудна шума. Се појавија нови автори, нови теми, нови приказни… Децата препознаа и нови книжевни јунаци, на пример, „Биби и Боби“ за сегашните деца се она што за нас беше Зоки-Поки. Нормално е новата литература за деца да ги одразува духот и вредностите на новото време – да има повеќе девојчиња како главни јунаци во приказните, да се зборува за различностите, за отуѓеноста на современиот човек, за современите пандемии, за еколошките катастрофи, за бегалските кризи… Децата се изложени на сите овие нешта, дилемите што тие ги носат се дел од нивните животи и не сметам дека литературата треба да ги одбегнува и да им нуди (само) ескапизам во некој замислен, идеален, бајковен свет. Литературата за деца треба да разбуди емоции кај децата, да ги натера на размислување и да ги поттикне да бидат подобри и похумани луѓе – вели Баковска.

Децата треба да се учат да уживаат во литературата со сите сетила

Секако, сето ова не значи дека книжевните класици за деца не треба да се читаат.

– Бајките од целиот свет, нашите македонски народни приказни и песни, но и делата на Оливера Николова, Видое Подгорец, Стојан Тарапуза, Славко Јаневски, Ванчо Николески, Бошко Смаќоски се темелите врз кои се гради читателската култура, но и општото спознавање на светот и на сопствената земја, јазик и национална историја. Како класици, тие секогаш одново го полагаат тестот на времето, притоа секогаш нудејќи нови читања и препрочитувања. Она што јас го гледам како најголем тековен проблем со литературата за деца не е во разликите меѓу новите дела и класиците, или во современите теми наспроти оние од некои други времиња. Најголемиот проблем е во ерозијата на читачките навики кај децата: книгата често ја губи битката за нивното внимание пред брзата, агресивна и неверојатно плитка забава што ја нудат друштвените мрежи од типот на Тик-ток, Инстаграм и Снепчет. За жал, оваа ерозија, свесно или несвесно, во голем дел ја поттикнува и нашиот образовен систем. Тука, од една страна, е лошиот избор на текстови во читанките по македонски јазик, а од друга страна, сувопарниот, формализиран начин на кој тие текстови се обработуваат – дополнува Баковска.

Децата треба да се учат да уживаат во литературата со сите сетила – да се учат да ја допираат и да мириснат книгата, да ги гледаат боите, формите, сликите во книгите, да ја слушаат мелодијата на јазикот кога читаат наглас. Конечно, треба да бидат слободни да зборуваат за книгите онака како што тие ги разбрале или доживеале, надвор од оние строги рамки што некој им ги задал, вели нашата соговорничка.

– Затоа, залудна е сета нова продукција, залудни се полните полици со нови книги за деца ако ние само пишуваме и објавуваме и чекаме децата да дојдат и да ги купат книгите. Авторите и книгите мора да излезат од книжарниците и да ги бараат децата, таму кај што се – во училиштата, но и во виртуелниот свет: кратки, шарени, привлечни, мултимедијални промотивни материјали преку друштвените мрежи што ќе ги натераат децата да ја прочитаат книгата. Или креативни работилници на кои децата ќе излезат од стегите на точното или погрешното, па слободно ќе читаат, но и ќе размислуваат и ќе создаваат – категорична е Баковска.

Новата литература се занимава со проблемите на современите деца

Според Билјана Црвенковска, писателка, авторка на дел од сказните „Светот на Биби“, сценаристка, главна уредничка на издавачката куќа „Чудна шума“, во современата литература за деца (во светот, а во последниве години и кај нас) има два вида литература (а овде не ги вбројува едукативните книги, тие се посебна категорија).

– Весела, забавна, комерцијална литература без некоја посебна тежина – и тоа во сите жанрови, од сликовница до роман, и посериозна литература со книжевна и уметничка вредност, која (истовремено) се фокусира на тоа да биде подлабока, да обработува релевантни теми за денешните деца. Според тоа, овој првиот вид литература веројатно, како што велите вие, подлегнува на еден тип „цензура“ сакајќи децата да ги внесе во еден весел и дури „розов“ свет. Но, од друга страна, оваа другата – која веќе ја има и кај нас, а не само во „светот“, има висока вредност и според мене има многу поголема вредност од бајките на Андерсен и Грим што ние сме ги читале како деца. И тоа од повеќе аспекти, пред сѐ, затоа што се занимава со проблемите на современите деца и тие можат да се идентификуваат и тоа да им помогне да се справат со сопствените трауми – како прво, но и со тоа што современата литература е свесна за слабостите на онаа со која сме растеле ние – на пример – најизразено – родовите стереотипи (Снежана готви и чисти, принцезите чекаат да дојде принц на бел коњ и да ги спаси, женските ликови се слаби и незабележливи). И многу други слични примери. Се разбира, има класици кои и ден-денес се ненадминливи – „Пипи долгиот чорап“, на пример. Но, во современата светска (а во последниве години и македонска) литература за деца во моментов има толку многу прекрасни книги што мораат да се прочитаат (а и да се преведат). Нашата мисија како автори и издавачи е да се потрудиме таквите книги да ги има што е можно повеќе – на македонски јазик – истакнува Билјана.