Децата што се лишени од приказни подоцна не само што ќе знаат и ќе користат помалку зборови, ами и ќе им недостигаат идеи, доверба и мотивација

Ако сакаме да го промениме светот да стане поубаво место, мораме да почнеме од децата. Главната причина зошто одбирам да работам со литературата за деца е бидејќи сметам дека таа влијае врз ставовите и сликите за светот што се формираат кај децата и кои понатаму само се зацврстуваат кога тие стануваат возрасни, вели д-р Марија Тодорова, за која детската литература долги години е неисцрпна област за истражување. Таа пред три години докторирала на Баптистичкиот универзитет во Хонг Конг, на катедрата за англиски јазик и литература, а темата на нејзиното истражување била сликата за Западен Балкан низ преведената литература за деца на англиски јазик.

Тодорова, која има два доктората, свои предавања одржала на повеќе универзитети во Кина, Јапонија и во Македонија.

Марија Тодорова

Живееме во време на дигитални технологии, на глобални култури и лесни влијанија. Мајчиниот јазик, се чини, како никогаш претходно, е загрозен и му треба нега. Како во Македонија се снаоѓаме со ова прашање, а особено нашите деца?

– На децата дигиталната технологија им е природна, тие се израснати во свет каде што таа е дел од секојдневието. Таа ни овозможува многу предности, на пример, новиот македонски фонт кој се развива за им го олесни читањето на децата со дислексија. Од друга страна, дигиталната технологија овозможува создавање на мултимедијални текстови кои ќе бидат динамични, каде што текстот ќе биде искомбиниран со илустрации, ќе создаде можност за читање кое нема да биде линеарно. Децата имаат потреба да создадат врска помеѓу она што го читаат и надворешниот свет во кој живеат, а наставниците треба да научат како да ги користат овие текстови во своите училници.

Дигиталните технологии сами по себе не го загрозуваат јазикот, напротив, им даваат на децата повеќе избор, дополнителни платформи на кои ќе го користат. Меѓутоа, поголемата застапеност на македонскиот јазик на овие дигитални платформи е она што недостига. Англискиот јазик како јазик кој најчесто се користи на интернет секако дека влијае врз начинот на кој зборуваат децата. Ова е уште поголем проблем бидејќи нема доволно квалитетни преводи на содржините што се достапни дигитално. Така, децата, па и возрасните одбираат да читаат и да пишуваат на странски јазик. Затоа можеби треба да ја искористиме дигиталната технологија за да го промовираме читањето на македонски јазик.

Наставниците постојано се жалат дека децата ни се сѐ понеписмени, сѐ помалку имаат желба да го учат македонскиот јазик. Како возрасните да им помогнат? Како да ги измотивираат да читаат книги, на пример?

– Книгите што ги читаат децата не смеат да бидат само дел од задолжителната литература во училиштата. Литературата, а не часовите по литература, ги учи децата да читаат, бидејќи литературата се чита со страст и со желба. За повеќе да го сакаат читањето, на децата треба да им понудиме книги што ќе им бидат интересни. Ова е различно за секое дете. Затоа треба и понудата да се состои од различни книги и приказни. Печатените мономодални книги сѐ уште се најзастапени. Но, сѐ повеќе истражувања потврдуваат дека сликовниците, стриповите и научно-документарната литература се исто толку потребни и корисни. Сѐ додека читаат, децата би требало да имаат слобода сами да си ги изберат книгите што ќе ги читаат. За да го направат овој избор, тие треба да имаат пристап до разновидни приказни.
Книгите се огледала – децата треба да имаат пристап до книги во кои ќе можат да се препознаат себеси, со ликови со кои ќе можат да се поистоветат и соживеат. Ова значи дека во книгите треба да има и девојчиња кои се носители на дејствието; или деца со попреченост кои се активни ликови и сл. Книгите се и прозорци – тие им овозможуваат на децата да го видат она што е различно од нив, да научат за другите култури и начини за живот.
И најпосле, возрасните треба да се модели на однесување кое сакаат да го видат кај своите деца. Ако децата не ги гледаат возрасните како читаат во своето слободно време, не можеме да очекуваме тие да израснат во читатели.

Сѐ помалку имаме и детска литература од современи автори. Зошто децата не се провокација за творците?

– Продукцијата на литература за деца во светот е во подем. Дури и во најголемите финансиски кризи литературата за деца остана витална и профитна. Меѓутоа, авторите за деца не добиваат доволно признание – недостигаат повеќе и позначајни награди за авторите и книгите за деца.
Пишувањето за деца, воопшто, не е едноставно бидејќи децата се многу критични читатели. Литературата за деца е повеќеслојна и треба да им се допадне и на децата и на возрасните. И не смее да биде само дидактичка. Затоа писателите што пишуваат за деца треба на оваа работа да ѝ пристапат со огромна сериозност, а од друга страна, да го имаат истиот статус како и оние што пишуваат за возрасни.
А бидејќи читањето и пишувањето се поврзани, создавајќи читатели, создаваме и писатели. Не само читањето, туку и користењето драмa и креативното пишување се тесно поврзани со литературата и јазикот. Доколку овие активности се застапени во образованието на еднакво ниво како и другите активности, ќе можеме да ги охрабриме и идните писатели да се посветат на оваа дејност.

Може ли да ни посочите странски искуства каде што, да речеме, состојбата е подобра во однос на тоа колку децата читаат?

– Изгледа децата насекаде сѐ помалку читаат. И овде, во Хонг Конг, наставниците и родителите се соочуваат со истите проблеми. Понекогаш причината е што имаат многу домашни и други задачи во текот на денот и што фокусот на образованието се техничките области, па не останува време за читање.
Сепак, организирањето настани кои ќе ги промовираат читањето и литературата се неопходни. Многу земји во светот имаат недели посветени на литературата и читањето, во текот на кои сите училишта организираат најразлични интересни и забавни настани поврзани со книгите.
Библиотеките во секое училиште, како и јавните библиотеки, се исто така многу активни во организирањето литературни настани: литературни средби, читателски клубови, посета на автори, и сл. Библиотеките треба да станат места кои често се посетуваат, а ова ќе се случи само ако станат поинтересни за децата и да им понудат забавни и привлечни содржини.
На национално ниво се организираат фестивали на кои се слави литературата за деца од секој аспект.

Се согласувате ли дека колку повеќе читаат книги, толку подобро ќе знаат и да зборуваат децата?

– Секако. Литературата и јазикот се неодвоиво поврзани. Иако се смета за форма на уметност, еден од основните елементи на литературата е јазикот. Литературата за деца е сојузник на учењето јазик. Според дефиниција, литературните текстови користат секојдневен јазик со зголемена концентрација на литературни средства, како метафори и симболи, но овие неоспорно постојат и во јазикот што го користиме вообичаено.
Читањето е начин да се збогати речникот, начинот на изразување, но и социјалните вештини. Со книгите може да се научи не само подобро зборување, туку и подобро пишување и користење на јазикот во различни ситуации. Литературата е корисна алатка во создавањето можности за дискусија, аргументирање и критичко размислување. Литературата може да се искористи за да се поттикне дискусија за важни општествени прашања. Литературата ги развива креативноста и емпатијата, две многу важни компоненти за постигнување успех на секое поле. Децата што се лишени од приказни подоцна не само што ќе знаат и ќе користат помалку зборови, ами и ќе им недостигаат идеи, доверба и мотивација.

Што е во фокусот на Вашиот докторски ангажман во Хонг Конг?

– Во 2015 година ги завршив докторските студии на Баптистичкиот универзитет во Хонг Конг, на Катедрата за англиски јазик и литература. Темата на моето истражување беше сликата за Западен Балкан низ преведената литература за деца на англиски јазик. Во моето магистерско истражување ја разгледував интеркултурната застапеност во македонската литература за деца. Резултатите од ова истражување беа објавени како монографија. Главната причина зошто одбирам да работам со литературата за деца е бидејќи сметам дека таа влијае врз ставовите и сликите за светот што се формираат кај децата и кои понатаму само се зацврстуваат кога тие стануваат возрасни. Ако сакаме да го промениме светот да стане поубаво место, мораме да почнеме од децата. Во моментов работам на Политехничкиот универзитет во Хонг Конг како постдокторски истражувач. Темата на моето истражување е поврзана токму со учењето јазици преку користење литература и читање. Книгите нудат автентичен материјал за тоа како се користи јазикот. Од нив може да се научи употребата на јазикот, но и многу повеќе.