Што ќе те чини ако ставиш двојка? – ова е прашање кое сигурно не заобиколило ниту еден наставник во образовниот систем во Србија (двојката можеме да ја замениме со која било оценка, суштината останува непроменета). Ова навидум излитено прашање не им го поставуваат на наставниците само соседите, роднините, родителите на учениците, туку, за жал, и колегите и директорите. Наставниците, се разбира, не се должни да одговараат на ваквото и други слични прашања бидејќи тие откриваат извонредна плиткост и длабок недостиг на мислење и расудување на оние што го поставуваат. Всушност, оној што прашува и не очекува одговор, туку очекува оценка. Баналноста кулминира во време на наставата на далечина.

Оценките се делат како некој астероид да тргнал кон Земјата.

Меѓутоа, причината за таа баналност не е наставата на далечина, таа е само последица на долгогодишно игнорирање на проблемот и обесмисленост на самиот процес на вреднување на постигнувањата на учениците – оценувањето. Предмет на распрашување од страна на надлежните и родителите се исклучиво наставниците кои ги оценуваат учениците со пониски оценки од петки или четвротки. Иако резултатите од завршниот испит на крајот од осмо одделение укажуваат дека постои голема разлика помеѓу постигнувањата на учениците и оценките, се стекнува впечаток дека тоа не го интересира никого, се испраќа недвосмислена порака – пиши петки и четворки и не грижи се, не можеш да погрешиш. Љубителите на теориите на заговор се склони да веруваат дека некој друг, кој очигледно нема друга работа, ни го уништува образованието. Тоа приближно би изгледало вака – заседаваат владетелите од сенка и со денови и ноќи мислат како да продрат во српското образование за да не го разбудат слободоумниот народ желен за знаење. Тие во тоа длабоко веруваат дури и во моменти кога го поставуваат прашањето: Што ќе те чини ако дадеш двојка?

Проблемот би бил несомнено банален ако кон теориите на заговор не се сè почесто склони и оние што се непосредни учесници во образовниот процес, истите оние наставници/класни раководители кои на состаноците на одделенскиот одбор ги прегласуваат оценките на колегите. Исто така во однос на пишаните закони и правилници за оценување, а во дух на објавените традиции и непишани закони, одделенскиот совет се овластува себеси и ја менува или не ја усвојува оценката на предметниот наставник. Заблуда е дека наставникот ја заклучува оценката, туку тоа го прави одделенскиот совет – заблуда која е прилично жива во училиштата.

Му фали една оценка: да не полага, да не повторува, да биде одличен, многу добар, добар, да ги има сите петки

На пример, ученик беше активен за време на еден час, а предметниот наставник таа активност ја оцени со петка, па потоа ученикот не покажува никаков интерес, не за задачите, туку не учествува во активностите, а на усните и писмените проверки добива единици. Доаѓа крајот на учебната година, ученикот има една петка и осум единици. Предметниот наставник заклучува единица, а членовите на одделенскиот совет, повикувајќи се на Правилникот за оценување, можат на ученикот како заклучна оценка да му усвојат и петка со просто кревање на рацете, без никакво образложување или аргументи. Иако примерот е прилично екстремен, ја илустрира целата апсурдност и залудност на наставничкиот напор што пообјективно да ги вреднува постигнувањата на учениците. Комбинациите се бесконечни.

Причините за поправки на оценките може да бидат многубројни, а најчеста причина е – му фали една оценка: да не полага, да не повторува, да биде одличен, многу добар, добар, да ги има сите петки. Се разбира, никогаш не фали само една, искуството и практиката покажуваат дека секогаш фали повеќе од една, но сите други на волшебен начин се поправаат до самиот совет, а на советот доаѓаме до една (некогаш се и две-три, тоа зависи најчесто од тоа со што се занимаваат родителите на ученикот).

Кога би се направила соодветна статистика, би виделе дека речиси и да нема ученици што на крајот од годината имаат само една четворка, или ученици кои се на граница да бидат одлични, многу добри, добри и доволни. Како аргументи, ако воопшто дојдеме до аргумент, неретко се покренува социјалниот статус на ученикот, здравствената состојба, добрината, почитта, послушноста – во тој случај креативност не изостанува, како ни атакот врз емпатијата на наставникот, неговата човечност и разбирање. Кревајќи раце, обично изговараат дека тие се на страната на детето – што и да значи тоа, од што нужно произлегува дека тие го спасуваат детето од предметниот наставник. Иако природата и значењето на училишното оценување се огледуваат во неговите функции – педагошка, психолошка и социјална, јасно е дека горенаведените „аргументи“ не се во никаква врска со споменатите функции.

Оценката не е подарок, не е награда – барем не би требало да биде.

Оценката е повратна информација за остварениот учинок, со неа се вреднува придвижувањето кон зоната на напреден развој, меѓутоа, таа е и сведоштво со кое се потврдува дека ученикот ја совладал програмата, и самото тоа директно се влијае врз репутацијата на училиштето. Е, тука е јазолот!

Тој јазол несомнено може да го реши ресорното министерство со измена на правилникот за оценување, екстерно вреднување, поголема и смислена контрола на самиот процес на оценување, а не само увид во заклучените оценки кои се најчесто покритие за многу недозволени работи. Со спуштањето на критериумите проблемот не се решава, туку се размножува. Така ги демотивираме учениците и им испраќаме поразителна порака – сите сте исти. Знам дека ова многумина ќе разочара, некои и ќе ги налути, но главните поткопувачи на нашиот образовен систем не седат во никакви конгресни и затеменети сали далеку во белиот свет, туку седат во училиштата во Србија. На некои баш им фалела таа една оценка од методика. Кога утре ќе се прашате што ќе ве чини ако ставите двојка, сетете се дека очигледно ќе ве чини многу.

Автор: Душан Благојевиќ/наставник по српски јазик
Извор